लोकमान्य टिळक माहिती Lokmanya Tilak Information in Marathi

Lokmanya Tilak Information in Marathi : बाळ गंगाधर टिळक हे भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील सर्वात महत्वाचे नेते होते. त्यांना ‘भारतीय अशांततेचे जनक‘ म्हणूनही ओळखले जाते. या लेखात बाळ गंगाधर टिळक यांच्या जीवनाचा इतिहास, भारताला स्वतंत्र देश बनवण्यात त्यांनी दिलेले योगदान आणि इतर संबंधित तथ्ये याविषयी माहिती दिली आहे.

बाळ गंगाधर टिळक कोण होते?  Who was Bal Gangadhar Tilak?

बाळ गंगाधर टिळक, सामान्यतः लोकमान्य टिळक म्हणून ओळखले जाणारे भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीचे नेते होते. त्यांना ‘भारतीय अशांततेचे जनक’ असेही म्हटले जाते. त्यांचे पूर्ण नाव ‘लोकमान्य श्री बाळ गंगाधर टिळक’ असे होते. टिळकांचा जन्म एका सुसंस्कृत, मध्यमवर्गीय ब्राह्मण कुटुंबात झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव ‘श्री गंगाधर रामचंद्र टिळक’ होते. श्री गंगाधर रामचंद्र टिळक हे प्रथम रत्नागिरीत सहाय्यक शिक्षक होते आणि नंतर पुणे आणि नंतर ठाण्यात सहायक उपशैक्षणिक निरीक्षक झाले. ते त्यांच्या काळातील अतिशय लोकप्रिय शिक्षक होते. त्यांनी ‘त्रिकोणमिति’ आणि ‘व्याकरण’ या विषयांवर पुस्तके लिहिली ती प्रकाशित झाली. मात्र, मुलाचे शिक्षण पूर्ण करण्याइतपत ते फार काळ जगले नाहीत. लोकमान्य टिळकांचे वडील ‘श्री गंगाधर रामचंद्र टिळक’ यांचे १८७२ मध्ये निधन झाले.

बाळ गंगाधर टिळक यांचे शिक्षण Bal Gangadhar Tilak’s Education

बाळ गंगाधर टिळक यांच्या वडिलांच्या निधनानंतर वयाच्या १६ व्या वर्षी ते अनाथ झाले. त्यानंतरही त्यांनी कोणतेही व्यत्यय न आणता आपले शिक्षण चालू ठेवले आणि वडिलांच्या मृत्यूनंतर चार महिन्यांतच मॅट्रिकची परीक्षा उत्तीर्ण केली. त्यांना ‘डेक्कन कॉलेज’ मध्ये प्रवेश मिळाला, त्यानंतर १८७६ मध्ये त्यांनी बी.ए. ऑनर्सची परीक्षा उत्तीर्ण केली.१८७९ मध्ये त्यांनी मुंबई विद्यापीठातून एलएलबी पूर्ण केले. कायद्याचे शिक्षण घेत असतानाच आगरकर यांच्याशी त्यांची मैत्री झाली, जे नंतर फर्ग्युसन महाविद्यालयाचे प्राचार्य झाले. देशवासीयांच्या सेवेसाठी ते बनवू शकतील अशा सर्वोत्तम योजनेचा विचार करण्यात या दोन्ही मित्रांनी अनेक रात्र काढल्या.

सरतेशेवटी त्यांनी संकल्प केला की ते कधीही सरकारी नोकरी स्वीकारणार नाहीत आणि नवीन पिढीला स्वस्त आणि चांगले शिक्षण देण्यासाठी खाजगी हायस्कूल आणि कॉलेज चालवतील. या आदर्शवादी गोष्टींसाठी त्यांचे सहकारी विद्यार्थी त्यांची चेष्टा करायचे. पण या उपहासाचा किंवा बाह्य अडचणींचा त्या दोन उत्साही तरुणांवर काहीही परिणाम झाला नाही.

बाळ गंगाधर टिळक यांचे वैयक्तिक जीवन Bal Gangadhar Tilak’s Personal Life

• केशव गंगाधर टिळक म्हणून १८५६ मध्ये रत्नागिरी, आधुनिक महाराष्ट्रामध्ये जन्म झाला.
• मध्यमवर्गीय हिंदू कुटुंबात जन्मलेला Lokmanya Tilak यांनी ; पुण्यातून बॅचलरची पदवी घेतली.
• सुरुवातीला गणिताचे शिक्षक म्हणून काम केले. नंतर पत्रकार म्हणून काम करायला सुरुवात केली आणि स्वातंत्र्य चळवळीत सामील झाले.
• पुण्यातील फर्ग्युसन महाविद्यालयाच्या संस्थापकांपैकी ते एक होते.
  १९२० मध्ये वयाच्या ६४ व्या वर्षी त्यांचे निधन झाले.

सार्वजनिक सेवा

शाळेच्या ओझ्यातून मुक्त झाल्यानंतर Lokmanya Tilak नी आपला बहुतेक वेळ लोकसेवेसाठी देण्याचे ठरवले. आता त्याला थोडी विश्रांती मिळाली होती. त्याच वेळी व्हाईसरॉय कौन्सिलसमोर मुलींच्या लग्नासाठी संमतीचे वय वाढवण्याचे विधेयक आणले जात होते. टिळकांनी उत्साहाने या वादात उडी घेतली, कारण ते सामाजिक सुधारणेच्या तत्त्वांना विरोध करत नव्हते, तर ते या क्षेत्रातील जबरदस्तीच्या विरोधात होते म्हणून. एज ऑफ कन्सेंट विधेयक, त्याची उद्दिष्टे प्रशंसनीय असली तरी प्रत्यक्षात सरकारी हस्तक्षेपाद्वारे हिंदू समाजात सुधारणा करण्याचा प्रयत्न होता. त्यामुळे समाजसुधारणेचे काही कट्टर समर्थक विरोधात होते.

शाळेची स्थापना

त्याचवेळी याच विचारांचे एक वृद्ध ‘विष्णू कृष्ण चिपळूणकर’ त्यांना भेटले- ते ‘विष्णूशास्त्री’ म्हणून ओळखले जात होते. त्या दिवसांत त्यांनी सरकारी नोकरीचा राजीनामा दिला होता, कारण त्यांना त्यांच्या अधिकार्‍यांशी जमत नव्हते. तिथे खाजगी हायस्कूल चालवणार या निर्धाराने ते पुण्याला आले. मराठीतील उत्कृष्ट गद्य लेखक म्हणून ते प्रसिद्ध झाले होते. टिळक आणि आगरकर यांनी त्यांची योजना जाणून घेतल्यानंतर त्यांच्याशी चर्चा केली. नंतर आणखी एक व्यक्ती या तिघांमध्ये सामील झाली – ‘एम.बी. नामजोशी’, जे विलक्षण बुद्धिमत्ता आणि उर्जेने परिपूर्ण होते. चिपळूणकर आणि टिळकांनी नामजोशी यांच्या मदतीने पुणे येथे २ जानेवारी १८८० रोजी ‘न्यू इंग्लिश स्कूल’ सुरू केले. ‘वि.स. आपटे’ जूनमध्ये आणि आगरकर यांनी वर्षाच्या शेवटी एम.ए. त्यानंतर त्यांनी त्या शाळेत प्रवेश घेतला. या पाच जणांनी त्यांचे उपक्रम शाळेपुरते मर्यादित ठेवले नाहीत.

प्लेग रोग

प्लेगच्या आजारात Lokmanya Tilak नी देशवासियांची केलेली सेवा विसरता येणार नाही. पुणे येथे प्लेगची लक्षणे दिसू लागताच त्यांनी ‘हिंदू प्लेग हॉस्पिटल’ सुरू केले आणि त्यासाठी निधी उभारण्यासाठी अनेक दिवस काम केले. जेथे पुण्याचे बहुतेक नेते शहर सोडून पळून गेले होते, टिळक तेथेच राहिले. त्यांनी जनतेचे सांत्वन केले व धीर दिला. त्यांनी तपास पथकांसोबत स्वेच्छेने काम केले, हॉस्पिटलचे व्यवस्थापन केले, पृथक्करण शिबिरात मोफत स्वयंपाकघराची व्यवस्था केली आणि मिस्टर रँड आणि महामहिम गव्हर्नर यांना जनतेला येणाऱ्या अडचणींबद्दल सांगत राहिले. आपल्या वृत्तपत्रांमध्ये, त्यांनी प्लेग संपवण्यासाठी सरकारने उचललेल्या विविध पावलांचे जोरदार समर्थन केले, तसेच या उपाययोजना सहानुभूतीपूर्वक आणि मैत्रीपूर्ण पद्धतीने अंमलात आणल्या पाहिजेत असा सल्ला दिला. विनाकारण आंदोलन करू नका, असा सल्लाही त्यांनी जनतेला दिला.

वृत्तपत्र प्रकाशन

यानंतर त्यांनी मराठीतील केसरी आणि इंग्रजीतील द मराठा या दोन साप्ताहिक वृत्तपत्रांच्या माध्यमातून लोकांचे राजकीय भान जागृत करण्याचे काम सुरू केले. या वृत्तपत्रांद्वारे, ते ब्रिटिश शासन आणि उदारमतवादी राष्ट्रवादी यांच्यावर कठोर टीका करण्यासाठी आणि पाश्चिमात्य धर्तीवर सामाजिक सुधारणा आणि घटनात्मक पद्धतींद्वारे राजकीय सुधारणांसाठी प्रसिद्ध झाले. सामाजिक सुधारणेसाठी मनुष्यबळ खर्च करून ती स्वातंत्र्याच्या राजकीय लढ्यात पूर्णपणे सहभागी होऊ शकणार नाही, असा तिचा विश्वास होता.

त्या पत्रांनी लवकरच देशी पत्रकारितेच्या क्षेत्रात आपले विशेष स्थान निर्माण केले. विष्णूशास्त्री चिपळूणकर यांनीही या दोन वृत्तपत्रांसाठी दोन प्रेस स्थापन केल्या. छपाईसाठी ‘आर्यभूषण’ आणि ‘ललित कला’च्या जाहिरातीसाठी ‘चित्रशाळा’ देण्यात आली. काही काळ हे पाच जण या कामात पूर्णपणे गुंतले. ही कामे त्यांनी पुढे नेली. ‘न्यू इंग्लिश स्कूल’ने लवकरच शाळांमध्ये प्रथम क्रमांक पटकावला. ‘मराठा’ आणि ‘केसरी’ हीही दख्खनची प्रमुख वृत्तपत्रे झाली.

देशभक्तांच्या या संघाला लवकरच अग्निपरीक्षेतून जावे लागले. केसरी आणि मराठा मध्ये प्रकाशित झालेल्या काही लेखांमध्ये कोल्हापूरचे तत्कालीन महाराज शिवाजी राव यांना दिलेल्या वागणुकीवर कठोर टीका केली होती. राज्याचे तत्कालीन प्रशासक श्री एम.डब्ल्यू. बर्वे यांनी मराठा आणि केसरीचे संपादक म्हणून अनुक्रमे टिळक आणि श्री आगरकर यांच्यावर मानहानीचा दावा दाखल केला. काही काळानंतर या लोकांच्या अडचणी वाढल्या कारण जेव्हा हे प्रकरण विचाराधीन होते तेव्हाच ‘श्री व्ही.के. चिपळूणकर यांचे निधन झाले. त्यानंतर ‘टिळक’ आणि ‘आगरकर’ दोषी ठरले. त्याला चार महिने साध्या कारावासाची शिक्षा झाली.

डेक्कन एज्युकेशन सोसायटीची स्थापना

कोल्हापूर प्रकरणामुळे शाळा आणि दोन्ही वृत्तपत्रांची लोकप्रियता आणखी वाढली. सर्व बाजूंनी लोकांनी स्वेच्छेने मदत केली. श्री.चिपळूणकरांच्या निधनानंतर टिळक दीर्घकाळ या छोट्या गटाचे मार्गदर्शक व ‘श्री नामजोशी’ सक्रिय सदस्य होते. १८८४ च्या उत्तरार्धात त्यांनी स्वतःला कायदेशीर अस्तित्व देण्याचा निर्णय घेतला. यासाठी त्यांनी ‘डेक्कन एज्युकेशन सोसायटी’, पुणे या संस्थेची स्थापना केली आणि ते या सोसायटीचे पहिले आजीवन सदस्य बनले. लवकरच ‘दिवंगत प्राध्यापक व्ही.व्ही. केळकर, ‘प्राध्यापक धारप’ आणि ‘प्राध्यापक एम.एस. गोळे यांचे आजीवन सदस्यही झाले. पुढे ‘प्राध्यापक गोखले’, ‘प्राध्यापक भाणे’ आणि ‘प्राध्यापक पाटणकर’ हेही आजीवन सदस्य झाले.

फर्ग्युसन कॉलेजची स्थापना

१८८५ मध्ये ‘डेक्कन एज्युकेशन सोसायटी‘च्या अंतर्गत ‘फर्ग्युसन कॉलेज‘ची स्थापना करण्यात आली आणि सर्व आजीवन सदस्यांनी या कॉलेजमध्ये २० वर्षे प्राध्यापक म्हणून काम करण्यास मान्यता दिली. सोसायटीच्या संस्था लवकरच भरभराटीस आल्या. त्यांनी ‘गद्रेवाडा’ आणि ‘कबूतरखाना खेळाचे मैदान’ विकत घेतले. सर जेम्स फर्ग्युसन सरकारने दिलेल्या वचनानुसार नंतर लॉर्ड रे यांनी नानावाडाला सोसायटीच्या स्वाधीन केले. सोसायटीने चतुःश्रृंगीजवळ कॉलेजसाठी भव्य इमारत बांधली. तथापि, टिळकांचा शाळा-महाविद्यालयाशी असलेला संबंध १८९० मध्ये संपला. हे नातेसंबंध संपुष्टात आणण्याची कारणे अनेक आणि वैविध्यपूर्ण होती. विष्णुशास्त्रींच्या हयातीतच ‘चित्रशाळा’ची स्वतंत्र स्थापना झाली होती.

टिळक आणि आगरकर यांच्यातील मतभेद

१८८८ मध्ये टिळक आणि आगरकर यांच्यात सामाजिक आणि धार्मिक प्रश्नांवर मतभेद सुरू झाले. यामुळे ‘श्री आगरकर’ यांनी ‘केसरी’च्या संपादकपदाचा राजीनामा देऊन आपले पत्र सुधारक प्रकाशित करण्यास सुरुवात केली. त्याचवेळी शाळा-कॉलेज आणि वृत्तपत्रांचे हितसंबंध एकच नसल्याचे स्पष्ट झाले. त्यामुळे त्यांची विभागणी झाली, त्यानुसार ‘आर्यभूषण प्रेस’ आणि दोन वर्तमानपत्रे टिळक, प्रा. केळकर आणि एच.एन. गोखल्यांची मालमत्ता बनली. प्रो. केळकर यांना दोन्ही पेपरचे प्रभारी संपादक करण्यात आले.

बाळ गंगाधर टिळक यांचे राजकीय जीवन Bal Gangadhar Tilak’s Political Life

• १८९० मध्ये Lokmanya Tilak काँग्रेसमध्ये दाखल झाले.
• ते ब्रिटीश राजवटीविरुद्ध अधिक कट्टर आणि आक्रमक भूमिका घेत होते.
• ते स्वराज्य किंवा स्वराज्याचे पहिले पुरस्कर्ते होते. ‘स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे आणि तो मी मिळवणारच’ असा नारा त्यांनी दिला. स्वराज्याशिवाय प्रगती शक्य नाही असा त्यांचा विश्वास होता.
• ते INC च्या अतिरेकी गटाचा भाग होते आणि बहिष्कार आणि स्वदेशी चळवळींचे समर्थक होते.
• मराठीत केसरी आणि इंग्रजीत महाराष्ट्र हे दोन शोधनिबंध त्यांनी प्रकाशित केले. या पत्रांतून त्यांनी सरकारवर केलेली टीका निर्भयपणे केली.
• “हत्येसाठी चिथावणी” या आरोपाखाली त्याला १८ महिन्यांच्या तुरुंगवासाची शिक्षा सुनावण्यात आली. त्यांनी भगवद्गीतेचा हवाला देत अत्याचार करणाऱ्यांच्या मारेकऱ्यांना दोष देता येणार नाही असे लिहिले होते. यानंतर, बॉम्बेमध्ये बुबोनिक प्लेगच्या प्रसंगादरम्यान सरकारने केलेल्या ‘जुलमी’ उपाययोजनांचा बदला म्हणून दोन ब्रिटिश अधिकाऱ्यांची दोन भारतीयांनी हत्या केली.
• बिपिन चंद्र पाल आणि लाला लजपत राय यांच्यासोबत, त्यांना अतिरेकी नेत्यांचे ‘लाल-बाल-पाल’ त्रिकूट म्हटले जाते.
• त्याच्यावर अनेकवेळा देशद्रोहाचा खटला चालवण्यात आला. प्रफुल्ल चाकी आणि खुदीराम बोस यांच्या बचावासाठी लेख लिहिल्याबद्दल त्यांनी १९०८ ते १९१४ पर्यंत मंडाले तुरुंगात ६ वर्षे घालवली. ते क्रांतिकारक होते ज्यांनी दोन इंग्रज महिलांना मारले होते, महिलांना घेऊन जाणाऱ्या गाडीत बॉम्ब फेकले होते. त्यात मॅजिस्ट्रेट डग्लस किंग्सफोर्ड होते असे चाकी आणि बोस यांनी चुकून गृहीत धरले होते.
• Lokmanya Tilak आधी विभक्त झाल्यानंतर १९१६ मध्ये पुन्हा काँग्रेसमध्ये सामील झाले.
• अँनी बेझंट आणि जीएस खापर्डे यांच्यासह ते ऑल इंडिया होम रूल लीगच्या संस्थापकांपैकी एक होते.
• आपल्या राजकीय आदर्शांसाठी, टिळकांनी प्राचीन हिंदू धर्मग्रंथांमधून जोरदारपणे काढले.
• त्यांनी लोकांना त्यांच्या वारशाचा अभिमान बाळगण्याचे आवाहन केले. ते समाजाच्या उघड पाश्चात्यीकरणाच्या विरोधात होते.
• घरी केल्या जाणाऱ्या साध्या गणेश पूजेचे त्यांनी सामाजिक आणि सार्वजनिक गणेशोत्सवात रूपांतर केले.
• त्यांनी गणेश चतुर्थी आणि शिवजयंती (शिवाजीची जयंती) सणांचा उपयोग लोकांमध्ये एकता आणि राष्ट्रीय भावना निर्माण करण्यासाठी केला. दुर्दैवाने, या निर्णयामुळे गैर-हिंदू त्याच्यापासून दूर गेले.
• १८९४ पासून त्यांनी लोकप्रिय केलेला सार्वजनिक गणेशोत्सव आजही महाराष्ट्रातील सर्वात मोठा उत्सव आहे.

बाळ गंगाधर टिळकांचे सामाजिक विचार Bal Gangadhar Tilak’s Social Views

• राष्ट्रवादी कट्टरतावादी नेते असूनही Lokmanya Tilak यांचे सामाजिक विचार पुराणमतवादी होते.
• ते  हिंदू स्त्रियांना आधुनिक शिक्षण घेण्याच्या विरोधात होता.
• सुरुवातीला संमतीच्या वयाच्या विधेयकाला त्यांचा विरोध होता, ज्यात मुलींच्या लग्नाचे वय १० वरून १२ करण्याचा प्रस्ताव होता. वय वाढवणे त्यांना ठीक वाटत असले तरी त्यांनी हे कृत्य सामाजिक आणि धार्मिक क्षेत्रात हस्तक्षेप म्हणून पाहिले. ब्रिटिशांनी केलेले भारतीयांचे जीवन.

बाळ गंगाधर टिळक यांनी लिहिलेली पुस्तके Books Written By Bal Gangadhar Tilak

Lokmanya Tilak नी लिहिलेली दोन महत्त्वाची पुस्तके.

• गीता रहस्य
• वेदांचे आर्क्टिक होम

लोकमान्य टिळकांचा मृत्यु Lokamanya Tilak Death

१९१९ मध्ये काँग्रेसच्या अमृतसर सभेला उपस्थित राहण्यासाठी Lokmanya Tilak मायदेशी परतले तोपर्यंत टिळक इतके मवाळ झाले होते की त्यांनी ‘मॉन्टेग्यू-चेम्सफोर्ड सुधारणांद्वारे स्थापन झालेल्या विधानपरिषदांच्या (लेजिस्लेटिव्ह कौन्सिल्स) निवडणुकांवर बहिष्कार टाकण्याच्या गांधींच्या धोरणाला विरोध केला नाही. त्याऐवजी टिळकांनी प्रादेशिक सरकारांमध्ये काही प्रमाणात भारतीय सहभागाची ओळख करून देणार्‍या सुधारणांची अंमलबजावणी करण्यासाठी त्यांच्या ‘प्रतिसादात्मक सहकार्य’ धोरणाचे पालन करण्याचा सल्ला दिला. परंतु नवीन सुधारणांना निर्णायक दिशा देण्याआधीच टिळकांचे १ ऑगस्ट १९२० रोजी मुंबईत निधन झाले. त्यांना आदरांजली वाहताना, महात्मा गांधींनी त्यांना आधुनिक भारताचे शिल्पकार आणि नेहरू यांनी भारतीय क्रांतीचे जनक म्हणून नाव दिले.

लोकमान्य टिळकांशी संबंधित तथ्यांची यादी List of Facts Related to Lokamanya Tilak

• Lokmanya Tilak नी १८७९ मध्ये सरकारी लॉ कॉलेज, मुंबई (आता मुंबई) येथून कायद्याची पदवी प्राप्त केली.
• टिळकांनी मराठीतील ‘केसरी’ आणि इंग्रजीत ‘महृत्त’ ही दोन वृत्तपत्रे काढली. दोन्ही वृत्तपत्रांनी राष्ट्रीय स्वातंत्र्याच्या कारणाचा सक्रियपणे प्रचार केला आणि भारतीयांना स्वावलंबी होण्यासाठी जागरूक करण्यावर भर दिला.
• टिळकांनी इंग्रजांनी भारतातील शिक्षण पद्धतीवर जोरदार टीका केली, म्हणून त्यांनी भारतीय विद्यार्थ्यांमध्ये राष्ट्रवादी शिक्षणाची प्रेरणा देण्याच्या उद्देशाने गोपाळ गणेश आगरकर आणि विष्णूशास्त्री चिपळूणकर यांच्यासोबत डेक्कन एज्युकेशनल सोसायटी सुरू केली.
• टिळकांनी भारतात स्वदेशी चळवळ सुरू केली आणि तिला चालना देण्यासाठी जमशेदजी टाटा यांच्यासमवेत टिळकांनी बॉम्बे स्वदेशी स्टोअर्सची स्थापना केली.
• त्यांनी दोन महत्त्वाचे सण (आता महाराष्ट्र आणि लगतच्या राज्यांतील प्रमुख उत्सव) सुरू केले. १८९५ मध्ये शिवाजी जयंती आणि १८९३ मध्ये गणेशोत्सव. गणेशोत्सव कारण भगवान गणेशाची सर्व हिंदूंनी पूजा केली आणि शिवाजी कारण ते पहिले हिंदू शासक होते ज्यांनी भारतातील मुस्लिम सत्तेविरुद्ध लढा दिला आणि १७ व्या शतकात मराठा साम्राज्याची स्थापना केली.
• Lokmanya Tilak नी अॅनी बेझंट, जोसेफ बाप्टिस्टा आणि मुहम्मद अली जिना यांच्यासमवेत १९१६ मध्ये ऑल इंडिया होम रूल लीगची स्थापना केली. त्याच वर्षी, त्यांनी जिनांसोबत लखनौ करार केला, ज्याने राष्ट्रवादी संघर्षात हिंदू-मुस्लिम ऐक्यासाठी तरतूद केली.
• त्यांच्या प्रकाशनात द आर्क्टिक होम इन द वेद (१९०३) समाविष्ट आहे जे आर्यांचे मूळ आणि श्रीमद भगवत गीता रहस्य (1915) चे प्रतिनिधित्व करते.
• भारत सरकारने २००७ मध्ये Lokmanya Tilak च्या १५० व्या जयंतीनिमित्त एक नाणे जारी केले. इतकेच नाही तर ओम राऊत यांनी लोकमान्य: एक युग पुरुष हा चित्रपट दिग्दर्शित केला जो २ जानेवारी २०१५ रोजी प्रदर्शित झाला.