Garbhadhan Sanskar In Marathi : विकासाची प्रक्रिया गर्भधारणेच्या क्षणापासून सुरू होते. एक भ्रूण कोशिका जी बीजांड आणि शुक्राणूंच्या मिलनाने तयार होते, ज्यामध्ये सर्व अनुवांशिक माहिती कोड केली जाते, ज्यामुळे काही काळानंतर संपूर्ण मानव (जीव) तयार होतो. शुभ मुहूर्तावर Garbhadhan Sanskar गर्भाधान संस्कार केल्याने सुंदर, निरोगी, तल्लख, गुणवान, हुशार, प्रतिभावान आणि दीर्घायुष्य लाभलेले बालक जन्माला येते. म्हणूनच या पहिल्या संस्काराला खूप महत्त्व आहे.
गर्भाधान अर्थ आवृत्ती, परिष्करण, विमलीकरण किंवा विशुद्धीकरण यातून घेतला जातो. हिंदू धर्मात, व्यक्तीच्या जन्म प्रक्रियेच्या सुरुवातीपासून ते मृत्यूपर्यंत अनेक १६ संस्कार केले जातात. गर्भाधान संस्कार पहिला संस्कार मानला जातो, नंतर अंतिम संस्कार हे अंत्यसंस्कार मानले जातात. अशा प्रकारे प्रामुख्याने सोळा संस्कार केले जातात. या संस्कारांचे महत्त्व अशा रीतीने समजू शकते की, ज्याप्रमाणे सोन्याला आगीत तापवून शुद्ध व चमकदार बनवले जाते, त्याचप्रमाणे संस्काराने माणसाचे मागील जन्मापासून ते या जन्मापर्यंतचे दोष दूर होऊन शुद्ध होतात.
Garbhadhan Sanskar गर्भाधान संस्कार महत्वाचा मानला जातो कारण यानंतरच एक मूल तयार होते जे हे जग चालवण्यात आणि धर्माचे पालन करण्यात महत्वाची भूमिका बजावते. इतर सर्व संस्कारांसाठी Garbhadhan Sanskar गर्भाधान संस्कार करणे अनिवार्य आहे. गर्भाधान संस्कार विधी इतका महत्त्वाचा का आहे ? आणि यावेळी कोणत्या गोष्टींची काळजी घेणे आवश्यक आहे, चला जाणून घेऊया.
गर्भाधान संस्कार म्हणजे काय ? What Is Garbhadhan Sanskar In Marathi
स्त्री-पुरुषाचा विवाह अत्यंत महत्त्वाचा मानून, संभोगाच्या कृतीतून स्त्रीच्या गर्भधारणेच्या प्रक्रियेला गर्भाधान असे नाव देण्यात आले आहे. यामध्ये मादीचे रज आणि पुरुषाचे वीर्य यांचे मिश्रण करून स्त्रीच्या गर्भाशयात एक नवीन जीव बनतो, जो ती नऊ महिने तिच्या गर्भाशयात धारण करते. या प्रक्रियेला गर्भाधान संस्कार म्हणतात.
हिंदू धर्मातील सोळा संस्कारांपैकी हा पहिला संस्कार मानला जातो. यातून विश्वातील जीवनाची प्रक्रिया सुरू होते. धार्मिक दृष्ट्या, गृहस्थ जीवनाचा मुख्य उद्देश आणि प्रथम कर्तव्य हे मुलांचा जन्म मानले जाते. हा सृष्टीचा नियमही आहे की केवळ मानवातच नाही तर सर्व सजीवांमध्ये नर आणि मादीच्या मिलनातून संतती निर्माण होते. परंतु सर्वोत्तम मुलांच्या पिढीसाठी आपल्या पूर्वजांनी आपल्या अनुभवातून काही नियम आणि कायदे प्रस्थापित केले आहेत, जे हिंदू धर्मग्रंथांमध्येही पाहायला मिळतात.
या नियमांचे पालन करून बालकांच्या उत्पत्तीसाठी कायद्यानुसार आवश्यक ती कृती करणे याला गर्भधान संस्कार म्हणतात. असे मानले जाते की पुरुष आणि स्त्रीचे मिलन होताच जीवाची उत्पत्ती होते आणि आत्मा स्त्रीच्या गर्भात स्थान घेतो. Garbhadhan Sanskar गर्भाधान संस्काराने पूर्वजन्मातील दुर्गुण दूर करून आत्म्यात चांगले गुण विकसित होतात. एकूणच, बीज आणि गर्भाशी संबंधित अस्वच्छता दूर करण्यासाठी गर्भधान संस्कार Garbhadhan Sanskar केला जातो.
गर्भाधान संस्कार नियम Rules of Garbhadhan Sanskar In Marathi
गर्भधान संस्कार साठी काही नियम विहित केलेले आहेत, जे लक्षात ठेवणे फार महत्वाचे आहे:
- सर्वप्रथम, गर्भधान संस्कारसाठी स्त्री आणि पुरुष दोघांचे वय २५ वर्षांपेक्षा जास्त असावे असा नियम आहे.
- या वेळेनंतर स्त्री शारीरिकदृष्ट्या गर्भधारणा करण्यास सक्षम असावी आणि तिच्यामध्ये कोणतेही दोष नसावेत.
- संभोग करताना स्त्रीचा मासिक पाळी लक्षात ठेवावी आणि चौथ्या रात्रीपासून सोळाव्या रात्रीपर्यंतचा काळ सर्वात योग्य मानला जातो.
- रात्रीची वेळ गर्भधारणेसाठी योग्य मानली जाते कारण दिवसा पुरुषाच्या वेगवान प्राणवायुमुळे जन्माला येणारे मूल अल्पायुषी असू शकते.
- गर्भधानच्या वेळी स्त्री आणि पुरुष दोघांनीही आनंदी असणे आवश्यक आहे आणि यावेळी मनात कोणत्याही प्रकारचा दुर्भावना येऊ देऊ नका.
गर्भाधान संस्कार महत्व Importance of Garbhadhan Sanskar In Marathi
जेव्हा स्त्री-पुरुष विवाहित असतात, तेव्हा उत्तम मूल जन्माला घालण्याची जबाबदारी त्यांच्यावर येते. त्यामुळे लग्नाच्या वेळी त्यांची कुंडली जुळते आणि त्यांचे मिलन झाल्यावरच त्यांचे लग्न होते. याशिवाय ग्रहदोष इत्यादी बाबीही ध्यानात घेतल्या जातात जेणेकरून येणाऱ्या मुलामध्ये कोणत्याही प्रकारची विकृती किंवा दोष राहू नये.
गर्भधारणेच्या वेळी अनेक प्रकारच्या नैसर्गिक दोषांचा बाळावर हल्ला होऊ शकतो, त्यामुळे या सर्व गोष्टी लक्षात घेऊन हा गर्भधान संस्कार केला जातो. जन्माला येणार्‍या मुलामधील सर्व प्रकारचे दोष दूर व्हावेत या उद्देशाने हे केले जाते जेणेकरुन पालकांशी संबंधित कोणताही दोष नसून फक्त त्यांचे गुण यावेत.
यासोबतच गर्भधान संस्कारच्या वेळी ग्रह-नक्षत्रांची पूर्ण काळजी घ्यावी आणि ग्रहण, अमावस्या, श्राद्ध इत्यादी वेळी गर्भधारणा करू नये. शुभ तिथीला केलेला गर्भधारणा समारंभ योग्य मुलाला जन्म देतो.
गर्भाधान संस्कार पुस्तक Garbh Sanskar Books in Marathi
Ayurvediya Garbh Sanskar (Marathi Edition) by Dr. Balaji Tambe
Abhimanyu Garbh Sankar (Marathi Edition) by Manoj Bub
Ayurvediya Garbhsanskar by Abhay Kulkarni
Jijau – The Mother of All Gurus (Marathi) by Namdeorao Jadhav
गर्भाधान संस्कारच्या वेळी काय लक्षात ठेवावे
जो स्त्री व पुरुष कोणत्याही प्रकारच्या रोगाने पीड़ित, शोकयुक्त, क्रुद्ध, अप्रिय, अकामी, गर्भधारणा करण्यास अक्षम तसेच भीती किंवा अशक्त असेल, त्यांनी गर्भधारणेचा प्रयत्न करू नका. स्त्री-पुरुषांनी स्नेह व आत्मसाक्षात्कार करून वमन व विरेचन करून देहशुद्धी करावी व महिनाभर ब्रह्मचर्य पाळावे. नरबीज किंवा वीर्य मऊ असावे यासाठी पुरुषाने सिद्ध घृत, खीर व वाजीकरण औषध याचे सेवन करावे. त्याचप्रमाणे स्त्रीबीज आग्नेय आहे असे म्हणतात. त्यामुळे तेल, उडीद यांसारख्या पातळ पदार्थांचे सेवन करावे. स्त्री-पुरुषांनी जास्त आंबट, खारट, शिळे अन्न, आधुनिक फास्ट फूड, बाहेरच्या वस्तू इत्यादी खाऊ नयेत. घरचे बनवलेले सात्विक अन्नच खावे.
उत्तम मुलांसाठी आचार्यांनी पुत्रेष्टी यज्ञ करण्याचे नियम सांगितले आहेत. स्त्रीला जो रंग जास्त दिसतो, त्या मुलाचा रंगही तोच असतो. त्यामुळे बसण्याची जागा, खाण्याची जागा, कपडे, बेडरूमच्या भिंती इत्यादी पांढऱ्या किंवा हलक्या रंगाच्या असाव्यात. सकाळ-संध्याकाळ देव, गाय, ब्राह्मण इत्यादींची पूजा करून उत्तम संततीची कामना करावी. गर्भधारणेसाठी उपयुक्त वस्तू संततीच्या इच्छेने गर्भधारणा करणाऱ्या जोडप्याला गर्भधान संस्कार करावेत असे शास्त्रात सांगितले आहे.
महर्षी दयानंदांनी आपल्या संस्कार विधि या ग्रंथात याचे वर्णन करताना, विविध औषधी असलेली खीर बनवून त्याचे हवन करावे नंतर ती उरलेली खीर सेवन केल्यानंतर गर्भधारणा करण्यास सांगितले आहे. गर्भधारणा होईपर्यंत संपूर्ण हंगामात तूप खावे तसेच खीर किंवा भातामध्ये तूप मिसळून खावे. दोन ऋतूं नंतर पण गर्भधारणा होत नसेल तर पुष्य नक्षत्रात ज्या गायीला पहिल वासरू झालं असेल अश्या गायीच्या दुधाचे दही बनवून त्यात जवसच्या दाण्याची पावडर मिसळुन खावी.
गर्भाधान संस्कार PDF
गर्भाधान संस्कार मंत्र
ओं पूषा भगं सविता मे ददातु रूद्रः कल्पयतु ललामगुम ।
ओं विष्णुर्योनिं कल्पयतु त्वष्टा रूपाणि पिंशतु ।
आसिंचतु प्रजापतिर्धाता गर्भं दधातु ते ..
ऋग्वेद १०.१८४.१
म्हणजेच पुषा आणि सविता या देवता मला भागा (स्त्रीची योनी) देतात, रुद्राला तिला सुंदर बनवू दे. विष्णूने स्त्रीची योनी गर्भधारणेसाठी सक्षम करावी, त्वष्टाने गर्भाचे स्वरूप ठरवावे, प्रजापतीने वीर्य सिंचन करावे आणि धता गर्भाला स्थिर करते.
गर्भं धेहि सिनीवालि गर्भं धेहि सरस्वति । गर्भं ते अश्विनौ देवावा धत्तां पुष्करस्रजा ॥ ऋग्वेद १०.१८४.२
स्त्रीच्या गर्भधारणेसाठी आणि वाढीसाठी, अमावस्येचा पूर्व भाग आणि उत्तर भाग ही साधने बनली पाहिजेत आणि घरामध्ये राहण्यास शक्ती देणारा सेवक बनला पाहिजे. आणि ज्ञानी सासू ही ज्ञान देणारी असते आणि सूर्य आणि चंद्र देखील त्यांचा योग्य प्रकाश आणि चंद्रप्रकाश वापरण्यास मदत करतात.
गायत्रेण त्वा छन्दसा परिगृह्णामि त्रैष्टुभेन त्वा छन्दसा परिगृह्णामि जगतेन त्वा छन्दसा परि गृह्णामि ॥ यजुर्वेद १.२७
वेदांचा प्रकाश करणारा देव आपल्याला सांगतो की हे मानवांनो! वेदांचे पठण केल्याशिवाय, त्यांचा अर्थ जाणल्याशिवाय आणि यज्ञ कर्मकांड केल्याशिवाय तुम्हाला सुखाचे फळ मिळू शकत नाही आणि जे सुखदायक अन्न, पाणी, वायू इत्यादि आहेत त्या सर्व शुभ गुणांनी तुम्ही शुद्ध करू शकत नाही.
रेतः। मूत्रम्। वि। जहाति। योनिम्। प्रविशदिति प्रऽविशत्। इन्द्रियम्। गर्भः। जरायुणा। आवृत इत्यावृतः। उल्वम्। जहाति। जन्मना। ऋतेन। सत्यम्। इन्द्रियम्। विपानमिति विऽपानम्। शुक्रम्। अन्धसः। इन्द्रस्य। इन्द्रियम्। इदम्। पयः। अमृतम्। मधु॥ यजुर्वेद १९.७६
जीव जे काही खातो-पितो, परंपरेने वीर्य हे शरीराचे कारण बनते. पुरुषाची लैंगिक इंद्रिय स्त्रीच्या सहवासात वीर्य सोडते आणि त्यातून मूत्र वेगळे करते, यावरून असे समजले जाते की वीर्य मूत्राच्या स्थानापासून शरीरात वेगळ्या ठिकाणी राहते, त्या वीर्य, ज्यामुळे सर्वांचा आकार ज्याच्या शरीरातून वीर्य उत्पन्न होते, त्याला त्याच आकाराचे मूल होते.
गर्भाधान संस्कार विधि
स्मृतिसंग्रह मध्ये गर्भाधान बद्दल बोलताना असं लिहिलं गेलं आहे कि …
निषेकाद् बैजिकं चैनो गार्भिकं चापमृज्यते।
क्षेत्रसंस्कारसिद्धिश्च गर्भाधानफलं स्मृतम्।।
याचा अर्थ असा की विधिविधान नुसार गर्भधान संस्कार करून, एक सुयोग्य मूल जन्माला येते. त्यामुळे बीजाशी संबंधित दोष म्हणजेच शुक्राणू नष्ट होऊन गर्भधारणा सुरक्षित राहते. हा गर्भधारणेचा परिणाम आहे.
हिंदूंमध्ये श्रेष्ठ संतान प्राप्तीसाठी गर्भधान संस्कार करणे आवश्यक मानले जाते. यासाठी सर्वप्रथम मूल होऊ इच्छिणाऱ्या पालकांनी गर्भधारणेपूर्वी शरीर आणि मन स्वच्छ असले पाहिजे. शरीर आणि मनाची स्वच्छता ही त्यांचा आहार, आचरण, वागणूक इत्यादींवर अवलंबून असते. यासाठी पालकांनी योग्य वेळी समागम करावा. या कृतीसाठी दोघांनीही मानसिक तयारी ठेवावी. जर दोघांपैकी एक यासाठी तयार नसेल तर अशा परिस्थितीत गर्भधारणेसाठी प्रयत्न करू नये. शास्त्रातही लिहिले आहे….
आहाराचारचेष्टाभिर्यादृशोभिः समन्वितौ ।
स्त्रीपुंसौ समुपेयातां तयोः पुतोडपि तादृशः ।।
म्हणजेच स्त्री-पुरुषाचे जेवण आणि वागणूक, इच्छा-आकांक्षा जपताना ते ज्या प्रकारे संवाद साधतात, तेच गुण मुलाच्या स्वभावातही सामावलेले असतात.
गर्भधान संस्कार कधी करावा ?
- मूल होण्यासाठी ऋतूकाल मध्येच स्त्री-पुरुषाचे मिलन झाले पाहिजे. साहजिकच स्त्रियांमध्ये ऋतू हा १६ दिवसांचा रजोदर्शनाचा मानला जातो. यामध्ये पहिले चार-पाच दिवस स्त्री-पुरुषांनी अजिबात संभोग करू नये. या अवस्थेत समागम केल्याने गंभीर रोग होऊ शकतात.
- धार्मिकदृष्ट्या अकराव्या तेराव्या दिवशीही गर्भधारणा करू नये. इतर दिवशी तुम्ही गर्भधान संस्कार करू शकता.
- अष्टमी, चतुर्दशी, पौर्णिमा, अमावस्या इत्यादी सणाच्या रात्री स्त्रियांना संभोग टाळण्याचा सल्ला दिला जातो.
- पाचव्या, सहाव्या, सातव्या, आठव्या, नवव्या, दहाव्या, बाराव्या, चौदाव्या, पंधराव्या आणि सोळाव्या रात्री रजोदर्शन करून गर्भधारणा करता येते.
- स्त्रीने आपले आदर्श रूप म्हणजेच थोर महापुरुष सदैव पाहावे, महापुरुषाचे चित्र पाहून त्यांचा विचार करावा, त्यांचा विचार करायला हवा. गर्भधारणेसाठी रात्रीचा तिसरा प्रहर सर्वोत्तम मानला जातो.
गर्भाधान कधी करू नये?
घाणेरड्या अवस्थेत, मासिक पाळीच्या वेळी, सकाळी, संध्याकाळी, जर चिंता, भीती, क्रोध इ. दिवसा गर्भधान संस्कार निषिद्ध मानला जातो, असे मानले जाते की ते दुष्ट मुलांना जन्म देते. श्राद्धाच्या दिवसात, धार्मिक सणांमध्ये आणि प्रदोष काळातही गर्भधान संस्कार शास्त्रानुसार मानली जात नाही.