मेथी दाणे खाण्याचे फायदे Fenugreek Seeds In Marathi

Fenugreek Seeds In Marathi : मेथीबद्दल तुम्हा सर्वांना माहिती असेलच. प्रत्येक भारतीय स्वयंपाकघरात मेथी असतेच. मेथी बियांच्या स्वरूपात किंवा हिरव्या पानांची भाजी म्हणून प्रत्येक घरात वापरली जाते. मेथी ला मेथिका असेही म्हणतात. मेथीची पाने किंवा मेथीचे दाणे आपल्या आरोग्यासाठी भरपूर फायदेशीर असतात. मेथीचा वापर प्रत्येक घरात होतो. लोकांना मेथीच्या पानांची  हिरवी भाजी खूप आवडते. मेथीची चटणी किंवा भाकरी सुद्धा अनेकांना खूप आवडते. मेथीचे दाणे साबण आणि सौंदर्यप्रसाधने बनवण्यासाठी वापरतात. याशिवाय मेथीचेही अनेक फायदे आहेत. तुम्हाला माहिती आहे का की मेथीचा उपयोग औषध म्हणूनही केला जातो आणि मेथीचे फायदे घेतल्याने आजारांवर उपचार केले जातात ?

या लेखात आम्ही तुम्हाला मेथीच्या दाण्यांबद्दल मराठीत माहिती सांगणार आहोत. Fenugreek Seeds In Marathi जाणून घेण्यासाठी हा लेख शेवटपर्यंत नक्की वाचा.

आयुर्वेदात असे सांगितले आहे की मेथी हे अनेक रोगांवर औषध आहे. त्‍याच्‍या बिया मसाले तसेच औषधी म्‍हणून वापरतात. मेथीचे लाडू खास गावातील गरोदर महिलांना दिले जातात. मेथी आणि मेथीच्या तेलामध्ये मधुमेह नियंत्रणात ठेवण्याचे आणि गाठ तयार होण्यास प्रतिबंध करण्याचे गुणधर्म आहेत. चला जाणून घेऊया Benefits of Fenugreek मेथीचे फायदे तुम्ही कसे घेऊ शकता.

काय आहे मेथी दाणे ? What is Fenugreek Seeds In Marathi ?

मेथीचे रोप वर्षातून एकदा घेतले जाते. मेथीच्या झाडाची उंची सुमारे २-३ फूट असते. मेथेच्या वनस्पतीला लहान फुले येतात. याच्या शेंगा मुगाच्या डाळीसारख्या असतात. त्याच्या बिया खूप लहान असतात. ही चवीला कडू असते. मेथीची पाने हलकी हिरवी आणि फुलांचा रंग पांढरा असतो. त्याच्या शेंगांमध्ये तीव्र गंध असलेल्या १० ते २० लहान, पिवळसर-तपकिरी बिया असतात. या बियांचा उपयोग अनेक रोगांवर होतो. याची आणखी एक प्रजाती आहे, तिला वान मेथी म्हणतात. ती कमी दर्जाचा आहे. त्याचा उपयोग पशुखाद्य म्हणून केला जातो.

मेथी ही भारतातील लोकप्रिय औषधी वनस्पती आहे. मेथीचा उगम भूमध्यसागरीय प्रदेश, दक्षिण युरोप आणि पश्चिम आशियातील काही भागांत झाला असे मानले जाते. मेथीची पाने आणि दाणे वापरतात. चव आणि सुगंधामुळे मेथीचा वापर अन्नातही केला जातो आणि अनेक आयुर्वेदिक औषधांमध्ये मेथीचा वापर केला जातो. मेथीला वाढण्यासाठी पुरेसा सूर्यप्रकाश आणि सुपीक मातीची आवश्यकता असते, म्हणून भारतात त्याची लागवड सामान्यतः केली जाते. मेथीचे सर्वाधिक उत्पादन करणाऱ्यांमध्ये भारताचे नावही समाविष्ट आहे. मेथीची पाने भाजी म्हणून वापरली जातात आणि त्याच्या बियांपासून मसाले आणि औषधे तयार केली जातात.

मेथीचे विविध भाषांमध्ये नाव Name of Fenugreek in Different Languages in Marathi

मेथीचे वनस्पती नाव ” ट्रिगोनेला फोएनम ग्रीकम (ट्रिगोनेला फोएनम-ग्रेकम लिन. आणि सिं-ट्रिगोनेला तिबेटाना (अलेफ.) व्हॅसिल्क्झ.) ” आहे. ही Fabaceae कुटुंबातील एक वनस्पती आहे. त्याची इंग्रजी आणि विविध भारतीय भाषांमध्ये नावे पुढीलप्रमाणे आहेत :-

हिंदी  – मेथी
इंग्रजी – फेनुग्रीक (Fenugreek), ग्रीक हे (Greek hay), ग्रीक क्लोवर (Greek clover)
संस्कृत  – मेथिका, मेथिनी, मेथी, दीपनी, बहुपत्रिका, बोधिनी, बहुबीजा, ज्योति, गन्धफला, वल्लरी, चन्द्रिका, मन्था, मिश्रपुष्पा, कैरवी, कुञ्चिका, बहुपर्णी, पीतबीजा, मुनिच्छदा
ओरिया  – मेथी (Methi)
आसामी  – मेथी (Methi)
कन्नडा – मेंथे (Menthe), मेन्ते (Mente)
गुजराथी – मेथी (methi), मेथनी (Methani)
तमिळ – मेंटुलु (Mentulu), वण्डयम् (Vandayam)
तेलुगू – मेन्तीकूरा (Mentikura); मेन्तूलू (Mentulu)
बंगाली – मेथी (Methi), मेथनी (Methani)
नेपाळी – मेथी (Methi)
पंजाबी – मेथी (Methi), मेथिनी (Methini)
मराठी – मेथी (Methi)
मल्याळम – उल्लव (Ullav), उलूवा (Uluva)
मणिपुरी – मेथी (Methi)
अरेबिक – हिल्बेह (Hilbeh), हुल्बाह (Hulbah)

पौष्टिक मूल्य Nutritional Value Fenugreek

मेथी हा आहारातील फायबर आणि योग्य वाढीसाठी आवश्यक असलेल्या इतर पोषक तत्वांचा समृद्ध स्रोत आहे. मेथीमध्ये अल्कलॉइड्स, कार्बोहायड्रेट्स, अमीनो अॅसिड, खनिजे आणि स्टिरॉइडल सॅपोनिन्स सारख्या अनेक फायटोकेमिकल्स देखील असतात. प्रति १०० ग्रॅम “मेथी” ची पौष्टिक मूल्ये आहेत

याव्यतिरिक्त, मेथीमध्ये पोटॅशियम, कॅल्शियम, मॅग्नेशियम, जस्त, तांबे, लोह आणि मॅंगनीज सारखी खनिजे देखील असतात. बीटा कॅरोटीन आणि व्हिटॅमिन सी हे मेथीचे आवश्यक घटक मानले जातात.

मेथीचे गुणधर्म Properties of Methi in Marathi

खाली नमूद केल्याप्रमाणे मेथीमध्ये अनेक गुणधर्म आहेत.

• अँटिऑक्सिडेंट गुणधर्म आहे.
• यकृत संरक्षण गुणधर्म आहे
• जळजळ कमी करण्यास मदत करू शकते
• अल्सर विरोधी गुणधर्म आहे
• कर्करोगविरोधी गुणधर्म आहे
• बॅक्टेरियाच्या वाढीस प्रतिबंध करणारा गुणधर्म आहे.
• हे न्यूरोप्रोटेक्टिव्ह (न्यूरॉन्सचे संरक्षणात्मक) गुणधर्म आहे.

मेथी दाण्यांचे सेवन कसे करावे ? How to Take Fenugreek Seeds in Marathi ?

मेथीचे दाणे – 10-20 मि.ली प्रमाणात खाऊ शकतात.
मेथीच्या बियांची पावडर – 1-2 ग्रॅम प्रमाणात खाऊ शकतात.
मेथीचे दाणे रोजच्या भाजीच्या फोडणीत जिरे मोहरी घालता त्याप्रमाणे पण घालून सेवन करू शकतात.
१ टेबल स्पून मेथी दाणे रात्रभर भिजत घालून ते पाणी  सकाळी उकळून पिऊ शकता.

जास्तीत जास्त फायद्यांसाठी, आयुर्वेदिक डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार मेथीचा वापर करा.

मेथीचे फायदे आणि उपयोग Fenugreek Benefits and Uses in Marathi

• केस गळतीमध्ये मेथिच्या बियांचे फायदे
• मेथिच्या बियांचे वाहत्या कानांवर उपचार करण्यासाठी
• मेथिच्या बियांचे फायदे हृदयासाठी फायदेशीर आहे
• पोटाच्या समस्यांपासून आराम मिळवण्यासाठी मेथीचे फायदे
• बद्धकोष्ठतेशी लढण्यासाठी मेथी फायदेशीर आहे
• उलट्या थांबवण्यासाठी मेथीच्या बियांचे फायदे
• मेथि पावडर रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित करण्यासाठी फायदेशीर आहे
• आमांश थांबवण्यासाठी मेथि बियाण्याचे फायदे
• गर्भधारणेनंतर महिलांसाठी मेथी फायदेशीर आहे
• मासिक पाळीच्या समस्यांसाठी मेथीचे फायदे
• गोनोरिया उपचारांसाठी मेथिचे फायदे
• जखमा भरण्यासाठी मेथिचे फायदे
• निरोगी यकृतासाठी मेथिचे फायदे
• न्यूरोलॉजिकल डिसऑर्डर बरा करण्यासाठी मेथिचे फायदे
• शरीरदुखीपासून आराम मिळवण्यासाठी मेथीचे फायदे
• त्वचा रोगासाठी मेथि फायदे
• मेथि जळजळ कमी करण्यासाठी फायदे
• संधिवात उपचार करण्यासाठी मेथि फायदेशीर आहे
• पाचन विकारासाठी मेथीचे फायदे
• स्थिर रक्तदाब ठेवण्यासाठी मेथि फायदे

मेथीचे संभाव्य दुष्परिणाम Side Effects of Fenugreek in Marathi

अन्न आणि औषध प्रशासन (FDA) द्वारे मेथीला “सामान्यत: सुरक्षित मानले जाते”.

ते म्हणाले, मेथीमुळे अतिसार, चक्कर येणे आणि गॅस सारखे दुष्परिणाम होऊ शकतात, विशेषत: मेथीच्या बियांचे अति सेवन केल्याने.

मेथी वापरण्याचे इतर संभाव्य दुष्परिणाम 

• भूक मध्ये बदल

काही लोकांना मेथी खाल्ल्यावर भूक कमी लागते – हे एक कारण आहे की काही वेळा वजन नियंत्रणासाठी सप्लिमेंट सुचवले जाते.  यामुळे भूक कमी होऊ शकते, ज्यांचे वजन कमी आहे किंवा खाण्याचे विकार आहेत त्यांच्यासाठी मेथी सुरक्षित नाही.

• कमी रक्तातील साखर

मेथीचा उच्च डोस घेतल्यास रक्तातील साखरेची पातळी कमी होऊ शकते. जर तुम्ही मधुमेहाचे औषध घेत असाल तर तुम्ही मेथी आहारात घेऊ नये कारण त्यामुळे रक्तातील साखरेचे प्रमाण खूप कमी होऊ शकते (हायपोग्लायसेमिया).

• कमी पोटॅशियम

मेथी रक्तातील पोटॅशियमची पातळी कमी करू शकते. रक्तातील पोटॅशियम कमी करणारी औषधे घेणार्‍यांनी, “पाणी गोळ्या” (लघवीचे प्रमाण वाढवणारा पदार्थ) यासह मेथी घेऊ नये.

• ऍलर्जीक प्रतिक्रिया

तुम्हाला ऍलर्जी असल्यास मेथी वापरण्याबाबत काळजी घ्यावी लागेल. आपण मेथीच्या बिया खाल्यास  क्रॉस-रिअॅक्टिव्ह ऍलर्जी होऊ शकते. तुम्हाला शेंगदाणे, चणे किंवा कोथिंबीरची ऍलर्जी असल्यास, मेथी टाळणे चांगले.

• यकृत समस्या

मेथीचा उच्च डोस घेतलेल्या लोकांमध्ये यकृत विषारीपणाची काही प्रकरणे आढळली आहेत.

नैसर्गिक घरगुती उपाय म्हणून मेथीचा वापर Using Fenugreek as a Natural Home Remedy in Marathi

• मेथी त्याच्या पाककृती गुणधर्मांसाठी आणि अनेक परिस्थितींवर पारंपारिक उपाय म्हणूनही प्रसिद्ध आहे.
• भारत, चीन, मध्यपूर्वेमध्ये हजारो वर्षांपासून अनेक आजार आणि परिस्थितींवर उपचार करण्यासाठी हे पारंपारिकपणे वापरले जात आहे.
• मेथीच्या बियांमध्ये भरपूर प्रमाणात व्हिटॅमिन ई असते आणि ते लोणच्यामध्ये संरक्षक म्हणून जोडले जाते.
• मेथीच्या वाळलेल्या पानांचा वापर मांस, मासे आणि भाजीपाला पदार्थांना चव देण्यासाठी केला जातो.
• मेथी, लिंबू आणि मध घालून बनवलेला हर्बल चहा पारंपारिकपणे तापावर उपाय म्हणून वापरला जातो
• मेथीचा वापर पारंपारिकपणे एक्जिमा, जळजळ, गळू आणि संधिरोगावर उपाय म्हणून केला जातो.
• मेथीचा वापर गर्भाशयाच्या आकुंचनाला चालना देण्यासाठी आणि बाळंतपणासाठी देखील केला जातो.
• मेथीचा अर्क स्त्रियांच्या संप्रेरकांचे संतुलन राखण्यासाठी आणि स्तन मोठे करण्यासाठी देखील सुचवले गेले आहे.
• ताज्या मेथीच्या पानांपासून तयार केलेली पेस्ट आंघोळीपूर्वी टाळूवर नियमितपणे लावल्यास केसांची वाढ, केसांचा रंग सुधारण्यास आणि कोंडा कमी होण्यास मदत होते.

मेथीच्या पाककृती Fenugreek Recipes in Marathi

1. मेथीचा चहा / मेथी चाय
   

   • एक चमचा मेथीचे दाणे हलके कुटून घ्या.
   • ते एका कप उकळलेल्या पाण्यात १ ते ३ तास भिजवा. (तुम्ही जितके जास्त भिजत घालाल  तितके फायदे जास्त).
   • चहा गाळून घ्या, चवीनुसार मध आणि लिंबू घाला आणि गरम किंवा थंड प्या. वेगळ्या चवसाठी तुम्ही चहाची पाने किंवा इतर औषधी वनस्पती देखील घालू शकता.

2. मेथी मूग डाळ सब्जी / मेथी हिरवी हरभरा करी

• कढईत १ चमचा तेल गरम करा.
• त्यात अर्धा टीस्पून जिरे घाला आणि ते फुटले की त्यात 1 चिरलेला कांदा, 2 पाकळ्या लसूण आणि चवीनुसार हिरव्या मिरच्या घाला. एक मिनिट परतून घ्या.
• चिमूटभर हळद, २ वाट्या चिरलेली मेथीची पाने आणि चवीनुसार मीठ घाला. काही मिनिटे शिजवा. लक्षात ठेवा मेथीची पाने खूप लवकर शिजतात.
• एक चतुर्थांश वाटी भिजवलेली मूग डाळ आणि अर्धी वाटी गरम पाणी घाला.
• बेसन (बंगाल बेसन) एक चमचे शिंपडा, चांगले मिसळा, आणि उकळी आणा. मूग डाळ पूर्ण शिजेपर्यंत 10 ते 15 मिनिटे शिजवा.
  गरमागरम रोट्या, पराठे किंवा भातासोबत सर्व्ह करा.

सतत विचारले जाणारे प्रश्न FAQ