ISRO (Indian Space Research Organisation) ही भारताची एक राष्ट्रीय अंतराळ संस्था आहे जी भारतातील अंतराळाशी संबंधित कार्य करण्यासाठी १९६९ मध्ये स्थापन करण्यात आली होती. सध्या इस्रोचे मुख्यालय बंगळुरू येथे आहे. इस्रोने गेल्या काही वर्षांत अनेक यश संपादन केले आहे. भारतातील विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात सातत्याने होत असलेल्या प्रगतीचे श्रेयही इस्रोला जाते.
तुम्हालाही इस्रोबद्दल जाणून घ्यायचे असेल, तर आज आम्ही तुम्हाला या पोस्टद्वारे सांगणार आहोत की इस्रो म्हणजे काय? (ISRO Information in Marathi) आणि इस्रोची स्थापना केव्हा झाली, तुम्हाला संपूर्ण माहिती मिळेल.
इस्रोने अंतराळ विज्ञानाच्या क्षेत्रात भारताचे नाव खूप मोठे केले आहे. त्‍यामुळे आज भारत एक अभिमानी देश बनला आहे. भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेतर्फे जेव्हा जेव्हा एखादा कार्यक्रम सुरू होतो, तेव्हा टीव्ही, वर्तमानपत्र इत्यादींमध्ये आपण इस्रोबद्दल पाहतो किंवा ऐकतो, तेव्हा आपल्याला किती अभिमान वाटतो. पण तुम्ही कधी इस्रो काय आहे, ज्याने इस्रोचा शोध लावला आणि इस्रो ची स्थापना कधी झाली इत्यादींबद्दल जाणून घेण्याचा प्रयत्न केला आहे का?
चला तर मग आम्ही तुम्हाला इस्रो ची माहिती मराठी ISRO Information in Marathi मघ्ये सांगतो, जर तुम्हाला याबद्दल संपूर्ण माहिती मिळवायची असेल, तर त्यासाठी आमची पोस्ट सुरुवातीपासून शेवटपर्यंत नक्की वाचा.
इस्रो काय आहे ? What is ISRO in Marathi
इस्रो (इंडियन स्पेस रिसर्च ऑर्गनायझेशन) ही भारताची राष्ट्रीय अंतर्गत संस्था आहे. भारताला अंतराळाशी संबंधित तंत्रज्ञान उपलब्ध करून देणे हे इस्रोचे मुख्य काम आहे. इस्रोने केलेल्या प्रमुख कामांमध्ये प्रक्षेपण वाहने आणि रॉकेट इत्यादींचा समावेश आहे. इस्रोची भारतात ४० हून अधिक केंद्रे आहेत आणि त्यात १७ हजार शास्त्रज्ञ काम करतात.
ज्या वाहनातून उपग्रह निघतो त्याला रॉकेट म्हणतात, इस्रोकडे २ मुख्य रॉकेट आहेत; पीएसएलव्ही (ध्रुवीय उपग्रह प्रक्षेपण वाहन) आणि जीएसएलव्ही (जिओसिंक्रोनस सॅटेलाइट लॉन्च व्हेईकल). यातील PSLV चा वापर लहान आणि हलके रॉकेट सोडण्यासाठी केला जातो. PSLV ने आतापर्यंत 70 हून अधिक उपग्रह प्रक्षेपित केले आहेत. GSLV चा वापर जड उपग्रह सोडण्यासाठी केला जातो. जे पृथ्वीपासून ३६ हजार किलोमीटर उंचीवर आहेत.
चांद्रयान-१ मोहिमेअंतर्गत इस्रोने संशोधनासाठी मानवरहित वाहन चंद्रावर पाठवले. पण चांद्रयान-१ ने फक्त १० महिने काम केले. आणि या १० महिन्यांतच चांद्रयान-१ ने आपले काम पूर्ण केले. चांद्रयान-१ मुळेच भारताला पहिल्यांदा चंद्रावर पाण्याचा शोध लागला. आणि यासह भारत चंद्रावर पाणी शोधणारा पहिला देश ठरला.
चांद्रयान-१ च्या यशानंतर इस्रोची चंद्रावर आणखी एक मोहीम पाठवण्याची योजना आहे. या योजनेचे नाव चांद्रयान-२ आहे जे २२ जुलै २०१९ रोजी सतीश धवन स्पेस सेंटर, श्रीहरिकोटा येथून प्रक्षेपित करण्याची योजना होती. मात्र काही तांत्रिक सुधारणांची गरज असल्याने ती रद्द करण्यात आली.
१५ ऑगस्ट १९६९ रोजी ISRO ची स्थापना झाली, तेव्हा ही संस्था अस्तित्वात होती, परंतु नंतर १९६२ मध्ये जवाहरलाल नेहरूंच्या कार्यकाळात या संस्थेला इंडियन नेशनल कमिटी फॉर स्पेस रिसर्च (INCOSPAR) असे नाव देण्यात आले आणि त्यापूर्वी ती (DAE) अणुऊर्जा विभागाच्या अंतर्गतहोती. यानंतर शास्त्रज्ञ आणि इस्रोचे जनक विक्रम साराभाई यांना या संशोधन संस्थेची गरज समजल्यावर त्यांनी १९६९ मध्ये या संस्थेचे नाव बदलून इस्रो असे ठेवले आणि त्यासोबतच एक वेगळा विभाग बनवला, ज्याला डॉस DOS असे नाव देण्यात आले, ज्याचा फुल्ल फॉर्म डिपार्टमेंट ऑफ स्पेस असा होतो, हा असा विभाग आहे, जो इस्रोचा प्रत्येक लहान-मोठा अहवाल भारताच्या पंतप्रधानांपर्यंत पोहोचवण्याचे काम करतो.
ISRO पूर्ण फॉर्म मराठीत ISRO Full Form In Marathi
ISRO चे पूर्ण नाव “Indian Space Research Organisation, ISRO आहे) याला मराठी भाषेत “भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था” असे म्हणतात. सध्या इस्रोचे नाव सर्वत्र लोकप्रिय आहे कारण इस्रोने लावलेले शोध इतर कोणताही शास्त्रज्ञ यशस्वीपणे करू शकत नाहीत. ही जगातील सर्वोत्तम वैज्ञानिक संस्थांपैकी एक आहे.
इस्रोचे मुख्यालय कोठे आहे ? Where is the headquarter of ISRO In Marathi ?
भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था किंवा ISRO चे मुख्यालय बंगलोर, कर्नाटक येथे आहे. हे अंतराळ संशोधन भारताच्या अंतराळ विभागाच्या अंतर्गत कार्य करते, ज्याचे पर्यवेक्षण भारताचे पंतप्रधान जे सध्या ‘श्री नरेंद्र मोदीजी’ करत आहेत.
इस्रोची स्थापना केव्हा झाली? When was ISRO established In Marathi ?
इस्रोची स्थापना १५ ऑगस्ट १९६९ रोजी झाली. नंतर त्याचे नाव इंडियन नॅशनल कमिटी फॉर स्पेस रिसर्च (INCOSPAR – Indian National Committee for Space Research) असे ठेवण्यात आले.
इस्रोची स्थापना कोणी केली? Who founded ISRO in Marathi ?
भारतीय अंतराळ कार्यक्रम किंवा ISRO ची संकल्पना भौतिकशास्त्रज्ञ, खगोलशास्त्रज्ञ डॉ. विक्रम साराभाई यांनी १९६९ साली स्थापन केली. १९६१ मध्ये भारताचे पहिले पंतप्रधान पंडित जवाहरलाल नेहरू यांनी भविष्यातील भारताच्या विकासाचा एक महत्त्वाचा भाग मानून, अणुऊर्जा विभागाच्या देखरेखीखाली अंतराळ संशोधन केले. ज्याचे दिग्दर्शक होमी भाभा होते. यानंतर १९६२ मध्ये INCOSPAR ची स्थापना झाली, ज्यामध्ये डॉ. विक्रम साराभाई यांची अध्यक्ष म्हणून नियुक्ती करण्यात आली.
इस्रोचे सध्याचे अध्यक्ष कोण आहेत ? Who is the current chairman of ISRO in Marathi ?
डॉ. के सिवन संचालक यांची सरकारने भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेच्या अध्यक्षपदी नियुक्ती केली आहे. ज्यांची नियुक्ती १२ जानेवारी २०१५ रोजी झाली होती. सध्या डॉ. के. सिवन हे भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेचे अध्यक्ष आहेत.
इस्रो किती कमवू शकते? How much can ISRO earn in Marathi ?
ISRO कमाई करण्यात आघाडीवर आहे कारण, ते केवळ भारतातील उपग्रह सोडत नाही, तर परदेशी उपग्रहही प्रक्षेपित करते, ज्यामुळे ISRO ला भरपूर कमाई होते, ISRO ने जून २०१६ पर्यंत जगातील २० वेगवेगळ्या देशांमध्ये ५७ उपग्रह प्रक्षेपित करण्याचे काम केले आहे, त्यानंतर इस्रोने १०० दशलक्ष अमेरिकन डॉलर्सची कमाई केली आहे.
इस्रोचा इतिहास ISRO History In Marathi
इंडियन स्पेस रिसर्च ऑर्गनायझेशन (ISRO) ची स्थापना विक्रम साराभाई यांनी केली होती, म्हणून त्यांना ISRO चे जनक देखील म्हटले जाते. इस्रोचे नियंत्रण अंतराळ विभागाद्वारे केले जाते. इस्रोने १९ एप्रिल १९७५ रोजी पहिला उपग्रह प्रक्षेपित केला, ज्याचे नाव आर्यभट्ट होते. १९७९ पर्यंत, इस्रो पूर्णपणे स्वदेशी उपग्रह बनवण्यात यशस्वी ठरली होती. पण तरीही अवकाशात उपग्रह सोडण्यासाठी त्याला इतर देशांची मदत घ्यावी लागली. पण १९८० मध्ये स्वतःचा उपग्रह बनवून सर्वात यशस्वी प्रयत्नाने तो अवकाशात सोडण्यात आला.
मंगळयानचे प्रक्षेपण हे अवकाशाच्या इतिहासातील भारतासाठी अभिमानास्पद ठरले आहे. मंगळयानच्या पहिल्याच प्रयत्नात इस्रोला यश मिळाले. आणि पहिल्याच प्रयत्नात मंगळावर पोहोचणारा भारत हा पहिला देश आहे. मंगळयान ५ नोव्हेंबर २०१३ रोजी प्रक्षेपित करण्यात आले. ज्याने ६,६६० लाख किमीचा प्रवास करून २४ सप्टेंबर २०१४ रोजी मंगळावर यशस्वी प्रवेश केला होता.
भारताने एप्रिल २०१६ मध्ये आपला GPS उपग्रह NAVIC (Navigation with Indian Constellation) यशस्वीरीत्या प्रक्षेपित करून स्वतःची GPS प्रणाली स्थापित केली. इस्रोने १५ फेब्रुवारी २०१७ रोजी PSLV-C37 द्वारे १०४ उपग्रह पृथ्वीच्या कक्षेत टाकले. आणि सर्वाधिक उपग्रह प्रक्षेपित करण्याचा जागतिक विक्रम केला आणि भारताचा गौरव केला.
सध्या गुरू आणि शुक्र ग्रहावर अवकाशयान पाठवण्याचा संकल्पनात्मक अभ्यास करण्याची प्रक्रिया सुरू आहे.
इस्रोला २०१४ मध्ये शांतता, निःशस्त्रीकरण आणि विकासासाठी इंदिरा गांधी पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.
इस्रोमध्ये शास्त्रज्ञ कसे व्हावे? How To Become A Scientist In ISRO in Marathi
इस्रो बद्दल मनोरंजक तथ्ये Interesting Facts About ISRO In Marathi
तथ्य #१. भारतासह अमेरिका, रशिया, फ्रान्स, जपान चीन या जगातील सहा देशांचा समावेश आहे ज्यांच्या भूमीवर उपग्रह बनवण्याची आणि उपग्रह सोडण्याची क्षमता आहे.
तथ्य # २. भारतासाठी ८६ उपग्रह प्रक्षेपित करण्याव्यतिरिक्त, इस्रोने आतापर्यंत २१ वेगवेगळ्या देशांसाठी ७९ उपग्रह प्रक्षेपित केले आहेत.
तथ्य # ३ इस्रोचे बजेट केंद्र सरकारच्या एकूण खर्चाच्या 0.34% आणि GDP च्या 0.08% आहे. त्यासाठी फारसा खर्च येत नाही.
तथ्य # ४. इस्रोचा मागील ४० वर्षांचा खर्च नासाच्या सहा महिन्यांच्या खर्चाइतका आहे. आणि NASA चा इंटरनेट स्पीड 91GBps आहे आणि ISRO चा इंटरनेट स्पीड 2GBps आहे.
तथ्य#५ पाकिस्तानमध्ये सुपार्को नावाची स्पेस एजन्सी देखील आहे. त्याची स्थापना १९६१ मध्ये झाली तर ISRO ने १९६९ मध्ये. ISRO ने स्वतःसाठी ८६ उपग्रह प्रक्षेपित केले परंतु SUPARCO ने केवळ २ परदेशी देशांच्या मदतीने प्रक्षेपित केले.
तथ्य#६ भारताच्या पहिल्या रॉकेटच्या प्रक्षेपणाच्या वेळी, भारतीय शास्त्रज्ञ दररोज तिरुअनंतपुरम येथून बसमध्ये चढत असत आणि रेल्वे स्टेशनवरून जेवण घेत असत. पहिल्या रॉकेटचे काही भाग सायकलवरून वाहून नेण्यात आले.
तथ्य#७. आर्यभट्ट हा इस्रोचा पहिला उपग्रह होता जो १९ एप्रिल १९७५ रोजी रशियाच्या मदतीने सोडण्यात आला होता.
तथ्य#८. संसाधनांच्या कमतरतेमुळे १९८१ मध्ये APPLE उपग्रह बैलगाडी वरून वाहून आणला होता.
तथ्य#९. SLV-3 हा भारताने प्रक्षेपित केलेला पहिला स्वदेशी उपग्रह होता आणि या प्रकल्पाचे संचालक डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम होते.
तथ्य#१०. ANTRIX, हा इस्रोचा व्यावसायिक विभाग आहे जो आपले अंतराळ तंत्रज्ञान इतर देशांमध्ये नेतो. ANTRIX चे संचालक मंडळ हे देशातील दोन मोठे उद्योगपती आहेत, रतन टाटा आणि जमशेद गोदरेज.
तथ्य#११. असे म्हटले जाते की इस्रो ही एक अशी संस्था आहे ज्यामध्ये बहुतेक पदवीधर काम करतात. इस्रो मध्ये इतर कोणत्याही संस्थेपेक्षा सर्वात अविवाहित शास्त्रज्ञ आहेत. त्यांनी कधीही लग्न केले नाही आणि त्यांचे संपूर्ण आयुष्य संस्थेसाठी वाहून घेतले.
तथ्य#१२. २००८-०९ मध्ये, ISRO ने चांद्रयान-1 लाँच केले, ज्याचे बजेट ३५० कोटी रुपये होते तर ते NASA पेक्षा ८-९ पट कमी होते. त्यावरच पाण्याचा शोध लागला.
तथ्य#१३. पहिल्याच प्रयत्नात मंगळावर पोहोचणारा भारत (इस्रो) हा एकमेव देश आहे. युनायटेड स्टेट्स ऑफ अमेरिका ५ वेळा अयशस्वी झाले आणि चीन आणि रशिया त्यांच्या पहिल्या प्रयत्नात अयशस्वी झाले.
तथ्य#१४. इस्रोची मंगळ मोहीम फक्त ४५० कोटी रुपयांची सर्वात स्वस्त आहे जी १२ रुपये प्रति किमी आहे, जे ऑटोच्या भाड्याच्या समतुल्य आहे. मंगळ मोहीम अनेक हॉलीवूड चित्रपटांपेक्षा स्वस्त आहे.
तथ्य#१५. इस्रोने भुवन उपग्रह तयार केला आहे. हे Google Earth ची मूळ आवृत्ती आणि वेब-आधारित 3D उपग्रह इमेजरी टूलसारखे आहे.
तथ्य#१६. ISRO ने त्यांचे नेव्हिगेशनल उपग्रह यशस्वीरित्या प्रक्षेपित केले ज्याला IRNSS GPS उपग्रह म्हणतात, जेव्हा अनेक देश नॅव्हिगेशनच्या उद्देशाने US GPS वर अवलंबून असतात.
तथ्य#१७. ISRO कडून सॅटेलाइट डेटा देखील खरेदी करता येतो. तुम्हाला एचडी चित्रे इ. हवी असल्यास तुम्ही ही संधी घेऊ शकता.
तथ्य#१८. इस्रो ही छोटी संस्था आहे असे तुम्हाला वाटते का? पण तुमच्या माहितीसाठी आम्ही तुम्हाला सांगतो की इस्रोने २०१४ मध्ये १४ अब्ज रुपये कमावले होते.
तथ्य#१९. इस्रोचे फेसबुक पेजही आहे. येथे इस्रोशी संबंधित माहिती सतत अपडेट केली जाते. पेजचे सुमारे १.३ दशलक्ष फॉलोअर्स आहेत.
तथ्य#२०. २२ एप्रिल २००८ रोजी इस्रोने चांद्रयान-1 प्रक्षेपित केले. ज्यांचे बजेट साडेतीनशे कोटी होते
इस्रो संबंधित पुस्तके ISRO Releated Books
- ISRO: A Personal History by R. Aravamudan क्लिक करा
- Ready To Fire: How India and I Survived the ISRO Spy Case by Nambi Narayanan (Author), Arun Ram (Author) क्लिक करा
- ISRO’s Magnificent Women and Their Flying Machines by Minnie Vaid क्लिक करा
भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेच्या अध्यक्षांची यादी List of chairmen of the Indian Space Research Organisation in Marathi
| ISRO चे अध्यक्ष | कार्यकाळ |
|---|---|
| विक्रम साराभाई | 1963 ते 1972 पर्यंत |
| एम.जी.के. मेनन | जानेवारी 1972 ते सप्टेंबर 1972 |
| सतीश धवन | 1972 ते 1984 |
| प्रो. यूआर राव | 1984 ते 1994 पर्यंत |
| के. कस्तुरीरंगन | 1994 ते 2003 पर्यंत |
| जी. माधवन नायर |
2003 ते 2009 पर्यंत |
| के. राधाकृष्णन | 2009 ते 2014 पर्यंत |
| शैलेश नायक | 1 जानेवारी 2015 ते 12 जानेवारी 2015 |
| ए.एस. किरण कुमार | 2015 ते 2018 पर्यंत |
| के. सिवन | जानेवारी 2018 पासून आजपर्यंत |
आम्ही तुम्हाला ISRO Information in Marathi इस्रोबद्दल संपूर्ण माहिती मराठीत दिली आहे. मला आशा आहे की मी लिहिलेला हा लेख तुम्हाला आवडला असेल, तुम्हाला या पोस्टशी संबंधित कोणतेही प्रश्न असल्यास, कमेंटद्वारे नक्कीच विचारा. आणि जर तुम्हाला या संदर्भात आणखी काही माहिती हवी असेल, तर कमेंटमध्ये प्रतिसाद मिळाल्यानंतर त्याची माहिती तुम्हाला लवकरच पाठवली जाईल.