Diabetes Information in Marathi मधुमेह : कारणे, लक्षणे, निदान आणि उपचार

Diabetes Information in Marathi : जगभरात लाखो लोक मधुमेह नावाच्या आजाराने ग्रस्त आहेत. मधुमेह किंवा डायबिटीजला स्थानिक भाषेत म्हणजे बोलचाल भाषेत ‘शुगर’ म्हणतात. हा एक असाध्य रोग आहे जो मुळापासून कधीच संपत नाही. तो नियंत्रित केला  जाऊ शकतो, म्हणजेच तो केवळ नियंत्रित केले जाऊ शकते. ज्याला हा आजार होतो त्याने उपचार थांबवू नये.

शरीरातील रक्तातील साखर किंवा ग्लुकोजचे प्रमाण खूप वाढले की मधुमेह होतो. रक्तातील ग्लुकोज हा आपला उर्जेचा मुख्य स्त्रोत आहे.

आपण जे अन्न खातो त्यातून आपल्या शरीराला रक्तातील साखर मिळते. जर आपण उपचाराने मधुमेह नियंत्रित केला नाही तर त्याचा परिणाम आपल्या शरीराच्या इतर अवयवांवर जसे की किडनी, डोळे, फुफ्फुस, हृदय आणि रक्तदाब होतो.

हा आजार तेव्हा होतो जेव्हा आपल्या शरीरातील हार्मोन इन्सुलिन (बीटा पेशींच्या आत स्वादुपिंडातून बाहेर पडणारा हार्मोन) आपल्या शरीराशी नीट जुळू शकत नाही. मधुमेहाला डायबिटीज मेलिटस असेही म्हणतात. हे वाईट जीवनशैलीमुळे होते.

आजच्या लेखात आपण Diabetes Information in Marathi  मधुमेहाबद्दल काही गोष्टी सांगणार आहोत. आशा आहे की ते तुमच्यासाठी उपयुक्त ठरेल.

मधुमेह म्हणजे काय ? – Diabetes meaning in Marathi

Diabetes (साखर, डायबिटीज) हा असा एक आजार आहे. ज्यामध्ये रक्तातील ग्लुकोज किंवा साखरेची पातळी वाढते. अन्नातून शरीराला ग्लुकोज मिळते. इन्सुलिन नावाचे संप्रेरक हे ग्लुकोज पेशींपर्यंत पोहोचवण्याचे काम करतात. जेणेकरून त्यांना शक्ती मिळेल. मधुमेहाचा आजार समजून घेण्यापूर्वी इन्सुलिनचे महत्त्व समजून घेतले पाहिजे. इन्सुलिन हा असाच एक हार्मोन आहे. जे शरीरातील कार्बोहायड्रेट्स आणि फॅट्सचे चयापचय नियंत्रित करते. इन्सुलिनशिवाय ग्लुकोज शरीरात प्रवेश करू शकत नाही. ते रक्तवाहिन्यांमध्ये जमा होते. अशा परिस्थितीत माणसाला जी शक्ती मिळायला हवी ती मिळत नाही. यामुळे व्यक्तीला Diabetes (साखर, डायबिटीज) होण्याची शक्यता असते.

इन्सुलिनचे महत्त्व – Importance of Insulin in Marathi

मधुमेह समजून घेण्याआधी, इन्सुलिनच्या अनुपस्थितीत आपले शरीर कसे कार्य करते किंवा आपल्या शरीरात ग्लुकोजचे चयापचय कसे होते हे समजून घेणे आवश्यक आहे. कार्बोहायड्रेट्स ऊर्जा देणारे अन्न मानले जातात आणि आपल्या आहाराचा एक महत्त्वाचा भाग कर्बोदकांमधे असतो. जेव्हा आपण कार्बोहायड्रेट खातो तेव्हा त्याचे पोटात ग्लुकोज नावाच्या ऊर्जेत रूपांतर होते.

ही ऊर्जा आपल्या शरीरातील लाखो पेशींपर्यंत पोहोचली पाहिजे जेणेकरून आपल्या पेशी ग्लुकोज जाळून शरीराला ऊर्जा देतात. हे काम तेव्हाच शक्य आहे जेव्हा आपला स्वादुपिंड पुरेशा प्रमाणात इन्सुलिन तयार करतो. इन्सुलिन हा एक संप्रेरक आहे जो आपल्या शरीरातील कर्बोदकांमधे आणि चरबीमधे चयापचय नियंत्रित करतो.

इन्सुलिनशिवाय, ग्लुकोज पेशींमध्ये प्रवेश करू शकत नाही आणि रक्तवाहिन्यांमध्ये जमा होते. अशा परिस्थितीत व्यक्तीला आवश्यक ती शक्ती मिळत नाही आणि ती व्यक्ती मधुमेहाने ग्रस्त होते.

मधुमेहाचे प्रकार – Types of Diabetes in Marathi

मधुमेहाचे मुख्य प्रकार म्हणजे डायबिटीज टाइप १, डायबिटीज टाइप २ आणि जेस्टेशनल डायबिटीज (गर्भावस्थेतील मधुमेह).

• टाइप १ डायबिटीज:

टाइप १ मधुमेहामध्ये, तुमचे शरीर इन्सुलिन तयार करू शकत नाही. तुमची रोगप्रतिकारक प्रणाली स्वादुपिंडातील पेशी नष्ट करते जे इन्सुलिन बनवतात. टाइप १ मधुमेहाची समस्या सामान्यतः लहान मुले आणि तरुणांमध्ये दिसून येते, जरी ती कोणत्याही वयोगटातील व्यक्तीला होऊ शकते. टाइप 1 मधुमेह असलेल्या व्यक्तीला जगण्यासाठी दररोज इन्सुलिन घ्यावे लागते.

• टाइप २ डायबिटीज:

टाइप २ मधुमेहामध्ये शरीर एकतर इंसुलिन योग्य प्रकारे बनवत नाही किंवा वापरत नाही. या प्रकारचा मधुमेह कोणत्याही वयात, अगदी बालपणातही होऊ शकतो. तथापि, हे बहुतेक मध्यमवयीन लोकांमध्ये किंवा वृद्ध लोकांमध्ये दिसून येते. मधुमेहाचा हा प्रकार सर्वात सामान्य आहे.

• जेस्टेशनल डायबिटीज (गर्भावस्थेतील मधुमेह)

गर्भधारणेदरम्यान अनेक स्त्रियांना मधुमेह होतो. बहुतेक प्रकरणांमध्ये, प्रसूतीनंतर हा मधुमेह बरा होतो. तथापि, गर्भावस्थेतील मधुमेहामुळे टाइप २ मधुमेह होण्याचा धोका वाढतो. काहीवेळा महिलांना गरोदरपणात टाईप २ मधुमेह देखील होतो.

डायबिटीस डायट – मधुमेहींसाठी आहारात दालचिनी वापरण्याचे प्रभावी मार्ग

मधुमेहाची लक्षणे – Diabetes Symptoms in Marathi

मधुमेहाची तीन मुख्य लक्षणे आहेत –

• तहान वाढणे
• भूक वाढणे
• लघवी वाढणे

मधुमेहाची सुरुवातीची लक्षणे रक्त आणि लघवीतील ग्लुकोजच्या वाढीशी संबंधित आहेत. टाइप १ आणि टाइप २ मधुमेहाची लक्षणे सारखीच असतात.

मधुमेहाची इतर लक्षणे आहेत:

• शरीरातील पाणी कमी होणे
• वजन वाढणे किंवा कमी होणे
• जखमा, फोड किंवा कट त्वरीत बरे होण्यास असमर्थता
• थकवा
• खाज सुटणे
• मळमळणे
• कोरडे तोंड
• उलट्या
• धूसर दृष्टी

शुगर असल्यावर तुमचे शरीर सामान्यतः निर्जलित होते. डिहायड्रेशनमुळे तुम्हाला खूप तहान लागते.

रक्तामध्ये अतिरिक्त साखर असल्यामुळे, मूत्रपिंड रक्त स्वच्छ करण्यासाठी आणि शरीरातील अतिरिक्त साखर लघवीद्वारे बाहेर काढण्यासाठी अधिक मेहनत घेते. त्यामुळे वारंवार लघवीला त्रास होतो. जास्त तहान लागणे आणि वारंवार लघवी होणे ही मधुमेहाची प्रमुख लक्षणे आहेत.

पेशींमध्ये ग्लुकोजच्या कमतरतेमुळे शरीराचा ऊर्जा पुरवठा पूर्णपणे होत नाही आणि मधुमेहाच्या रुग्णाला नेहमी थकवा जाणवतो आणि त्याला लवकर भूक लागते. मधुमेह असलेल्या पुरुष आणि स्त्रिया दोघांनाही हात आणि बोटांच्या दरम्यान, जननेंद्रियांभोवती आणि स्तनाच्या खाली यीस्टचा संसर्ग होऊ शकतो. वजन कमी होणे, मळमळ आणि उलट्या होणे, केस गळणे, अंधुक दिसणे, त्वचा कोरडी पडणे किंवा खाज सुटणे ही मधुमेहाची इतर काही लक्षणे आहेत.

तुम्ही Diabetes साठी डॉक्टरांना तेव्हा भेटावे जेव्हा तुमच्या रक्तातील ग्लुकोजची पातळी डॉक्टरांनी सांगितलेल्या पातळीपेक्षा जास्त असेल किंवा रक्तातील ग्लुकोजची पातळी डॉक्टरांनी सांगितलेल्या पातळीपेक्षा कमी असेल. कमी रक्तातील साखरेची लक्षणे जाणवणे, जसे की: घाम येणे, गोंधळ होणे, अस्वस्थ आणि कमकुवत वाटणे, अंधुक दृष्टी, खूप भूक लागणे आणि मळमळ होणे, चक्कर येणे आणि डोकेदुखी.

वाचा : Diabetes Diet Chart In Marathi मधुमेह रुग्णांसाठी डायट प्लान

मधुमेहाची कारणे – Diabetes Causes in Marathi

टाइप १ आणि टाईप २ मधुमेहाचे नेमके कारण अद्याप ज्ञात नाही. तथापि, याची पुष्टी झाली आहे की टाइप १ मध्ये तुमची रोगप्रतिकारक प्रणाली तुमच्या स्वादुपिंडाच्या इन्सुलिन-उत्पादक पेशी नष्ट करू लागते. आणि टाइप २ अनुवांशिक आणि पर्यावरणीय घटकांमुळे, स्वादुपिंड पुरेसे इंसुलिन तयार करू शकत नाही.

टाइप १ मधुमेहाची कारणे

टाइप १ मधुमेहाचे नेमके कारण अद्याप ज्ञात नाही. तथापि, याची पुष्टी झाली आहे की, तुमची रोगप्रतिकारक प्रणाली, जी सामान्यतः धोकादायक जीवाणू आणि विषाणूंशी लढते, तुमच्या स्वादुपिंडातील इन्सुलिन-उत्पादक पेशी नष्ट करू लागते. यामुळे तुमच्या शरीरात इन्सुलिन फारच कमतरता भासते  किंवा उरतच नाही. त्यामुळे साखर पेशींमध्ये जाण्याऐवजी रक्तात जमा होऊ लागते. टाइप १ मधुमेह हा अनुवांशिक आणि पर्यावरणीय घटकांच्या संयोगामुळे होतो असे मानले जाते. तथापि, त्याचे बरेच घटक अद्याप अस्पष्ट आहेत.

टाइप १ मधुमेहासाठी जोखीम घटक

• रोगप्रतिकारक प्रणालीच्या पेशींना नुकसान.
• आहारातील घटक – आहारात व्हिटॅमिन डीचे कमी प्रमाण आणि गाईचे दूध बाळाला लवकर देणे.
• कौटुंबिक घटक – जर तुमचे पालक किंवा भावंड टाईप १ मधुमेहाने ग्रस्त असतील, तर तुम्हालाही तो होण्याचा धोका वाढतो.
• पर्यावरणीय घटक – विषाणूजन्य आजारामुळे टाइप १ मधुमेह होऊ शकतो.

टाइप २ मधुमेहाची कारणे

टाइप २ मधुमेहामध्ये, तुमच्या पेशी इन्सुलिनच्या कार्यामध्ये व्यत्यय आणू लागतात आणि तुमचा स्वादुपिंड या अडथळ्यावर मात करण्यासाठी पुरेसे इंसुलिन तयार करू शकत नाही. पेशींकडे जाण्याऐवजी तुमच्या रक्तात साखर जमा होऊ लागते. टाईप २ मधुमेहाचे नेमके कारण अद्याप कळलेले नाही. तथापि, हे अनुवांशिक आणि पर्यावरणीय घटकांमुळे झाल्याचे मानले जाते. टाईप २ मधुमेह आणि जास्त वजन यांचा संबंध आहे, परंतु प्रत्येक व्यक्तीचे वजन जास्त नाही.

टाइप २ मधुमेहासाठी जोखीम घटक

• वजन – तुमचे टिशू जितके जाड असेल तितके तुमच्या पेशी इन्सुलिनच्या कार्यात व्यत्यय आणतील.
• असामान्य कोलेस्टेरॉल आणि ट्रायग्लिसराइड पातळी – तुमच्या शरीरात चांगले कोलेस्टेरॉल किंवा चांगले कोलेस्टेरॉल कमी असल्यास, तुम्हाला टाइप २ मधुमेह होण्याचा धोका जास्त असतो. उच्च ट्रायग्लिसराइड पातळी देखील टाइप २ मधुमेहाचा धोका वाढवते.
• शारीरिक अचलता – तुम्ही जेवढे कमी शारीरिकदृष्ट्या सक्रिय असाल, तेवढा तुमचा टाइप २ मधुमेह होण्याचा धोका जास्त असेल. शारीरिक हालचाली केल्याने वजन नियंत्रित राहते आणि ग्लुकोजचा ऊर्जा म्हणून उपयोग होतो.
• उच्च रक्तदाब – १४०/९०mmHg पेक्षा जास्त रक्तदाबामुळे टाइप २ मधुमेह होऊ शकतो.
• कौटुंबिक घटक – टाइप २ मधुमेह असलेले पालक किंवा भावंड असणे देखील तुमचा धोका वाढवते.
• PCOS – स्त्रियांमध्ये PCOS मुळे टाईप २ मधुमेह होण्याचा धोका वाढतो.
• वय – टाईप २ मधुमेह होण्याचा धोका वयानुसार वाढतो.
• गर्भधारणा – गर्भधारणेमुळे तुम्हाला टाइप २ मधुमेह देखील होऊ शकतो.

जेस्टेशनल डायबिटीज

गर्भधारणा सुरक्षित आणि निरोगी ठेवण्यासाठी, प्लेसेंटा काही हार्मोन्स बनवते ज्यामुळे पेशी इन्सुलिनच्या क्रियेत व्यत्यय आणतात. तुमचे स्वादुपिंड सामान्यत: याला प्रतिसाद म्हणून पुरेसे अतिरिक्त इन्सुलिन बनवते, जरी काहीवेळा स्वादुपिंड तसे करू शकत नाही. जेव्हा असे होते, तेव्हा खूप कमी ग्लुकोज तुमच्या पेशींमध्ये जाते आणि खूप जास्त ग्लुकोज रक्तप्रवाहात राहते, ज्यामुळे जेस्टेशनल डायबिटीज होतो.

जेस्टेशनल डायबिटीजसाठी जोखीम घटक

• गर्भधारणेदरम्यान कोणत्याही वयोगटातील महिलांना गर्भधारणेदरम्यान Diabetes होण्याचा धोका असतो, परंतु काही स्त्रियांना जास्त धोका असतो.
• वय – २५ वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या महिलांना गर्भावस्थेतील मधुमेह होण्याचा धोका जास्त असतो.
• वजन – गर्भधारणेपूर्वी जास्त वजन असण्याने गर्भधारणा मधुमेह होण्याचा धोका वाढतो.

मधुमेह प्रतिबंध – Prevention of Diabetes in Marathi

रक्तातील साखर कशी नियंत्रित करावी?

टाइप १ मधुमेह टाळता येत नाही. तथापि, एक निरोगी जीवनशैली जी पूर्व-मधुमेह, टाइप २ मधुमेह आणि गर्भावस्थेतील मधुमेहावर उपचार करण्यास मदत करते, जर तीच जीवनशैली पाळली गेली तर ते टाळण्यास मदत होऊ शकते.

मधुमेहावर नियंत्रण ठेवून त्याच्याशी संबंधित समस्या जसे की हृदयविकाराचा झटका, पक्षाघात, मज्जातंतू आणि अवयवांचे नुकसान, अंधत्व इत्यादी टाळता येऊ शकतात. साधी जीवनशैली आणि आहारातील बदल यामुळे मधुमेह बऱ्यापैकी कमी होऊ शकतो. मधुमेह हा एक असा आजार आहे ज्याचे वजन केवळ तुमच्या आरोग्यावरच नाही तर तुमच्या खिशावरही पडते. मधुमेही औषधे किंवा इंजेक्शन्स पूर्णपणे थांबवू शकत नाहीत, परंतु आयुर्वेदिक उपायांचा अवलंब करून ते औषधे किंवा इंजेक्शन्सची गरज कमी करू शकतात.

सकस आहार घ्या

साखर नियंत्रित करण्याचा तुमचा आहार व्यवस्थापित करणे हा सर्वोत्तम मार्ग आहे. कारले, बार्ली, गहू, हळद, काळी मिरी, लसूण, फ्लेक्स बिया, ब्लू बेरी आणि बेरी यांचा आहारात समावेश करा. सामान्य भाताऐवजी शिजवलेला भात खा आणि खोकला वाढवणारे पदार्थ (तूप, दही, भात, बटाटे इ.) टाळा. रोज सकाळी ग्रीन टी किंवा तुळशीचा चहा घ्या. ब्ल्यूबेरीची पाने रिकाम्या पोटी खाणे हा शरीरातील रक्तातील साखरेची पातळी कमी करण्यासाठी पारंपारिक आयुर्वेदिक उपाय आहे. तुमच्या प्रादेशिक जागेप्रमाणे तुम्ही परिपूर्ण असा Diabetes Diet Chart डाएट प्लॅन निवडू शकता .

शारीरिक व्यायाम

हा साखरेपासुन बचाव करन्याचा हा एक उत्तम मार्ग आहे. १५० मिनिटे अथवा त्याहुन किमान व्यायाम करा. डायबेटीसमध्ये एरोबिक्स, पोहणे, जिम्नॅस्टिक्स आणि वेगवान धावणे खूप फायदेशीर आहे. तुम्ही हलक्या व्यायामाने सुरुवात करू शकता. जे रुग्ण इन्सुलिन घेतात त्यांनी व्यायाम करण्यापूर्वी त्यांच्या रक्तातील ग्लुकोजची पातळी तपासली पाहिजे. जर ते २५०mg/dl किंवा त्यापेक्षा जास्त असेल तर तुम्ही व्यायाम करू नये. Diabetes मध्ये चालणे फार महत्वाचे आहे. जास्त वेळ बसल्याने तुमची प्रकृती बिघडू शकते. दर ९० मिनिटांनी थोडे चालावे किंवा इतर काही क्रियाकलाप करा.

पुरेशी झोप घ्या

जास्त झोप आणि झोपेची कमतरता यामुळे तुमची स्थिती आणखी वाईट होऊ शकते. यामुळे तुमचे आरोग्यही धोक्यात येऊ शकते. पुरेशी झोप घ्या. रात्री उशिरापर्यंत जागणे आणि दिवसा झोपणे टाळा.

मधुमेहामध्ये सिगारेट आणि दारू पिऊ नका, धूम्रपान आणि दारू पिणे टाळा. हे कफ दोष वाढवते.

लठ्ठपणा कमी करा

निरोगी BMI ला तुमचे ध्येय बनवा आणि त्या दिशेने काम करा. साधारणपणे १८.५ ते २४.९ दरम्यान BMI असलेली व्यक्ती निरोगी मानली जाते. लठ्ठपणा हे साखरेचे प्रमुख कारण आहे आणि Diabetes चा सामना करण्यासाठी तुम्हाला आधी लठ्ठपणाचा सामना करावा लागेल. संतुलित आहाराचे पालन करा आणि नियमितपणे वजन कमी करण्याचा व्यायाम करा.

तणावापासून दूर राहा

तणावामुळे साखर वाढते त्यामुळे स्वतःला तणावमुक्त ठेवा आणि आनंदी रहा.

मधुमेह चाचणी – Diagnosis of Diabetes in Marathi

रक्तातील साखरेची चाचणी तुमच्या रक्तातील ग्लुकोज नावाच्या साखरेचे मोजमाप करते. येथे वेगवेगळ्या प्रकारच्या रक्तातील ग्लुकोज चाचण्या आहेत, ज्याद्वारे तुम्हाला Diabetes आहे की नाही हे कळू शकते .

हीमोग्लोबिन ए1सी (Hemoglobin A1c Test)

हिमोग्लोबिन A1c किंवा ग्लायकोहेमोग्लोबिन चाचणी लाल रक्तपेशींमध्ये किती साखर (ग्लुकोज) आहे हे मोजते. या चाचणीचा उपयोग Diabetes चे निदान करण्यासाठी केला जाऊ शकतो. गेल्या २ ते ३ महिन्यांत तुमचा Diabetes किती प्रमाणात नियंत्रित झाला आहे आणि तुमचे मधुमेहाचे औषध बदलण्याची गरज आहे का हे देखील ही चाचणी दर्शवते. तुमच्या A1c चाचणीचे परिणाम तुमच्या रक्तातील साखरेच्या सरासरी पातळीचा अंदाज घेण्यासाठी वापरले जाऊ शकतात.

HB A1c चाचणीमध्ये रक्तातील ग्लुकोजची पातळी ६.५% किंवा त्यापेक्षा जास्त असल्यास मधुमेहाचा धोका जास्त असतो.

जेवणानंतर रक्तातील साखरेची चाचणी (Post Prandial Blood Sugar)

रक्तातील साखरेचे प्रमाण तपासण्यासाठी या चाचणीत व्यक्तीला किमान 8 तास काहीही खावे लागत नाही. प्री-मधुमेह आणि मधुमेहाची तपासणी करणारी ही अनेकदा पहिली चाचणी असते. रिकाम्या पोटी रक्तातील साखरेची चाचणी करताना रक्तातील साखरेची पातळी १२६ mg/dL च्या बरोबरीने किंवा जास्त असल्यास मधुमेहाचा धोका जास्त असतो.

रैंडम ब्लड शुगर टेस्ट (Random Blood Sugar Test)

रैंडम रक्त शर्करा चाचणीमध्ये, आपण शेवटच्या वेळी खाल्ले याची पर्वा न करता रक्तातील ग्लुकोज तपासले जाते. दिवसभरात अनेक रैंडम मोजमाप केले जाऊ शकतात. रैंडम चाचणी उपयुक्त आहे कारण निरोगी लोकांमध्ये ग्लुकोजची पातळी दिवसभरात मोठ्या प्रमाणात बदलत नाही. रक्तातील ग्लुकोजच्या पातळीमध्ये मोठ्या प्रमाणावर फरक पडतो म्हणजे समस्या असू शकते. या चाचणीला यादृच्छिक रक्त ग्लुकोज चाचणी देखील म्हणतात.

रैंडम रक्त शर्करा चाचणीमध्ये तुमच्या रक्तातील साखरेची पातळी प्रति डेसीलीटर २०० मिलीग्रामच्या बरोबरीने किंवा त्याहून अधिक असल्यास, तुम्हाला Diabetes होण्याची शक्यता जास्त आहे.

मौखिक ग्लूकोज सहिष्णुता टेस्ट (Oral Glucose Tolerance Test)

पूर्व-मधुमेह आणि मधुमेहाचे निदान करण्यासाठी तोंडी ग्लुकोज सहिष्णुता चाचणी वापरली जाते. तोंडी ग्लुकोज सहिष्णुता चाचणी ही ग्लुकोज असलेले साखरयुक्त पेय पिल्यानंतर रक्तातील ग्लुकोज मोजमापांची मालिका आहे. गर्भधारणेदरम्यान साखरेचे निदान करण्यासाठी ही चाचणी सामान्यतः वापरली जाते. गर्भधारणेदरम्यान उच्च रक्तातील साखरेची पातळी असलेल्या महिलांना गर्भधारणेनंतर तोंडी ग्लुकोज सहिष्णुता चाचण्या होऊ शकतात.

तोंडी ग्लुकोज सहिष्णुता चाचणीच्या निकालांमध्ये रक्तातील साखरेची पातळी 200 mg/dL पेक्षा जास्त किंवा त्यापेक्षा जास्त असल्यास, मधुमेहाचा धोका जास्त असतो.

मधुमेह उपचार – Diabetes Treatment in Marathi

Diabetes हा कायमचा बरा होत नाही, पण मधुमेहाच्या प्रकारानुसार साखर, इन्सुलिन आणि औषधांची पातळी नियंत्रित करून त्यावर उपचार करता येतात. निरोगी आहार घेणे, निरोगी वजन राखणे आणि नियमित शारीरिक हालचाली करणे मधुमेहाच्या उपचारात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.

तुमच्या उपचार योजनेनुसार, तुमच्या साखरेची पातळी आठवड्यातून काही वेळा ते दिवसातून ४ ते ८ वेळा तपासावी लागेल. काळजीपूर्वक शुगर टेस्ट करूनच तुमची शुगर लेव्हल बरोबर आहे की नाही याची काळजी घेतली जाऊ शकते.

टाइप १ मधुमेह असलेल्या लोकांना जगण्यासाठी नियमितपणे इन्सुलिन घ्यावे लागते. टाईप २ मधुमेह आणि गर्भधारणा मधुमेह असलेल्या बर्याच लोकांना देखील इन्सुलिन घेणे आवश्यक आहे. तोंडावाटे औषधाप्रमाणे इन्सुलिन तोंडाने घेता येत नाही कारण पोटात असलेले एन्झाईम त्याच्या कृतीत व्यत्यय आणतात. पातळ सुईच्या साहाय्याने इंजेक्शन म्हणून इन्सुलिन दिले जाते.

मधुमेहासाठी अनेक औषधे घेतली जातात, जसे की:

• मेटफॉर्मिन – हे औषध प्रथम टाइप २ मधुमेह असलेल्या लोकांना दिले जाते. मेटफॉर्मिन तुमच्या शरीरात इन्सुलिनचा वापर वाढवते आणि यकृत कमी ग्लुकोज बनवते.
• सल्फॅनिरुलियस – ही औषधे स्वादुपिंडाला इन्सुलिन तयार करण्यासाठी उत्तेजित करतात आणि शरीराला इंसुलिनचा अधिक चांगला वापर करण्यास मदत करतात.
• Meglitinoids
• SGLT2 इनहिबिटर
• GLP-1 रिसेप्टर ऍगोनिस्ट

बॅरिएट्रिक शस्त्रक्रिया

जरी बॅरिएट्रिक शस्त्रक्रिया विशेषत: टाइप २ मधुमेहावर उपचार मानली जात नसली तरी, टाइप २ मधुमेह असलेल्या लोकांचा बॉडी मास इंडेक्स ३५ पेक्षा जास्त आहे त्यांना या शस्त्रक्रियेचा फायदा होऊ शकतो. ज्या लोकांनी ओटीपोटात बायपास शस्त्रक्रिया केली आहे त्यांच्या रक्तातील साखरेच्या पातळीत लक्षणीय वाढ झाली आहे.

जीवनशैली

जीवनशैलीतील काही बदलांमुळे Diabetes सुधारू शकतो, जसे की: निरोगी आहार घेणे आणि योग्य वजन राखणे. निरोगी आहारामध्ये भरपूर फळे, भाज्या, संपूर्ण धान्य आणि शेंगा समाविष्ट आहे. कमी असावे. शारीरिक व्यायाम नियमितपणे केल्याने तुमचे Diabetes पासून संरक्षण होऊ शकते आणि ज्यांना आधीच Diabetes आहे अशा लोकांमध्ये साखरेचे प्रमाण नियंत्रित ठेवण्यास मदत होऊ शकते.

जर तुम्हाला टाइप १ किंवा टाइप २ मधुमेह असेल तर या उपायांव्यतिरिक्त तुम्ही खालील उपाय देखील करू शकता –

• वर्षातून एकदा शरीर आणि डोळे यांची तपासणी करणे जरुरी आहे. तुमचे डॉक्टर रेटिना, मोतियाबिंद आणि ग्लूकोमा यांची तपासणी करतील.
• ताण घेऊ नका. जास्त ताणामुळे तुमचे शरीर जे हार्मोन्स बनवते, इन्सुलिन त्या हार्मोनला योग्य प्रकारे काम करू देत नाहीत. यामुळे रक्तातील साखरेचे प्रमाण वाढते आणि तुम्हाला जास्त ताण जाणवू लागतो. यासाठी विश्रांती घ्या आणि पुरेशी झोप घेण्याचा प्रयत्न करा.
• दररोज आपले पाय कोमट पाण्याने धुवा आणि पायांशी संबंधित कोणत्याही प्रकारची समस्या असल्यास ताबडतोब डॉक्टरकडे जा. दारू पिऊ नका आणि जर तुम्ही करत असाल तर ही सवय सोडण्याचा प्रयत्न करा. रक्तदाब आणि कोलेस्ट्रॉल नियंत्रणात ठेवा.
• तुम्ही धूम्रपान करत असल्यास किंवा इतर कोणत्याही प्रकारचा तंबाखू वापरत असल्यास, ताबडतोब सोडण्याचा प्रयत्न करा.
• Diabetes मुळे हिरड्यांचे गंभीर संक्रमण होऊ शकते. तुमच्या हिरड्या लाल झाल्या आहेत किंवा सुजल्या आहेत असे तुम्हाला वाटत असल्यास, ताबडतोब दंतचिकित्सकाला भेटा.

मधुमेहाचे तोटे – Diabetes Complications in Marathi

उच्च रक्तातील साखरेमुळे तुमच्या शरीरातील अवयव आणि ऊतींचे नुकसान होते. तुमची रक्तातील साखर जितकी जास्त असेल आणि ती जितकी जास्त काळ टिकेल तितके नुकसान होण्याचा धोका जास्त असतो.

टाइप 1 आणि टाइप 2 मधुमेहाशी संबंधित तोटे समाविष्ट आहेत

• हृदयविकार, हृदयविकाराचा झटका आणि स्ट्रोक
• मधुमेह न्यूरोपॅथी – नसांना नुकसान
• मधुमेह नेफ्रोपॅथी – मूत्रपिंड नुकसान
• डायबेटिक रेटिनोपॅथी – डोळ्यांना नुकसान
• बहिरेपणा
• डायबिटिक फुट – पायांना होणारे नुकसान जसे की संसर्ग आणि फोड बरे होत नाहीत
• बैक्टीरियल इन्फेक्शन आणि फंगल इन्फेक्शन जसे कि स्किन डिजीज
• नैराश्य
• डिमेंशिया (स्मृतिभ्रंश)

जेस्टेशनल डायबिटीजचे तोटे अनियंत्रित गर्भावस्थेतील मधुमेह आई आणि बाळ दोघांनाही हानी पोहोचवू शकतो. बाळावर परिणाम करू शकणार्‍या गुंतागुंतांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

• अकाली जन्म
• जन्माच्या वेळी जास्त वजन
• जीवनात टाईप २ मधुमेह होण्याचा धोका वाढतो
• कमी रक्तातील साखर
• कावीळ
• आईला उच्च रक्तदाब (प्री-एक्लॅम्पसिया) किंवा टाइप २ मधुमेह सारखे आजार असू शकतात. सिझेरियन डिलिव्हरी देखील आवश्यक असू शकते.

भविष्यातील गर्भधारणेमध्ये आईला जेस्टेशनल डायबिटीजचा धोका देखील वाढतो.